Sonntag, 28. Dezember 2008

Anteil der Arbeit an der Menschwerdung des Affen



Friedrich Engels - Dialektik der Natur


|444| Die Arbeit ist die Quelle alles Reichtums, sagen die politischen Ökonomen. Sie ist dies - neben der Natur, die ihr den Stoff liefert, den sie in Reichtum verwandelt. Aber sie ist noch unendlich mehr als dies. Sie ist die erste Grundbedingung alles menschlichen Lebens, und zwar in einem solchen Grade, daß wir in gewissem Sinn sagen müssen: Sie hat den Menschen selbst geschaffen.

Vor mehreren hunderttausend Jahren, während eines noch nicht fest bestimmbaren Abschnitts jener Erdperiode, die die Geologen die tertiäre nennen, vermutlich gegen deren Ende, lebte irgendwo in der heißen Erdzone - wahrscheinlich auf einem großen, jetzt auf den Grund des Indischen Ozeans versunkenen Festlande - ein Geschlecht menschenähnlicher Affen von besonders hoher Entwicklung. Darwin hat uns eine annähernde Beschreibung dieser unsrer Vorfahren gegeben. Sie waren über und über behaart, hatten Bärte und spitze Ohren, und lebten in Rudeln auf Bäumen.

Wohl zunächst durch ihre Lebensweise veranlaßt, die beim Klettern den Händen andre Geschäfte zuweist als den Füßen, fingen diese Affen an, auf ebner Erde sich der Beihülfe der Hände beim Gehen zu entwöhnen und einen mehr und mehr aufrechten Gang anzunehmen. Damit war der entscheidende Schritt getan für den Übergang vom Affen zum Menschen.

Alle noch jetzt lebenden menschenähnlichen Affen können aufrecht stehn und sich auf den beiden Füßen allein fortbewegen. Aber nur zur Not und höchst unbehülflich. Ihr natürlicher Gang geschieht in halbaufgerichteter Stellung und schließt den Gebrauch der Hände ein. Die meisten stützen die Knöchel der Faust auf den Boden und schwingen den Körper mit eingezogenen Beinen zwischen den langen Armen durch, wie ein Lahmer, der auf Krücken geht. Überhaupt können wir bei den Affen alle Übergangs- |445| stufen vom Gehen auf allen vieren bis zum Gang auf den beiden Füßen noch jetzt beobachten. Aber bei keinem von ihnen ist der letztere mehr als ein Notbehelf geworden.

Wenn der aufrechte Gang bei unsern behaarten Vorfahren zuerst Regel und mit der Zeit eine Notwendigkeit werden sollte, so setzt dies voraus, daß den Händen inzwischen mehr und mehr anderweitige Tätigkeiten zufielen. Auch bei den Affen herrscht schon eine gewisse Teilung der Verwendung von Hand und Fuß. Die Hand wird, wie schon erwähnt, beim Klettern in andrer Weise gebraucht als der Fuß. Sie dient vorzugsweise zum Pflücken und Festhalten der Nahrung, wie dies schon bei niederen Säugetieren mit den Vorderpfoten geschieht. Mit ihr bauen sich manche Affen Nester in den Bäumen oder gar, wie der Schimpanse, Dächer zwischen den Zweigen zum Schutz gegen die Witterung. Mit ihr ergreifen sie Knüttel zur Verteidigung gegen Feinde oder bombardieren diese mit Früchten und Steinen. Mit ihr vollziehen sie in der Gefangenschaft eine Anzahl einfacher, den Menschen abgesehener Verrichtungen. Aber grade hier zeigt sich, wie groß der Abstand ist zwischen der unentwickelten Hand selbst der menschenähnlichsten Affen und der durch die Arbeit von Jahrhunderttausenden hoch ausgebildeten Menschenhand. Die Zahl und allgemeine Anordnung der Knochen und Muskeln stimmen bei beiden; aber die Hand des niedrigsten Wilden kann Hunderte von Verrichtungen ausführen, die keine Affenhand ihr nachmacht. Keine Affenhand hat je das rohste Steinmesser verfertigt.

Die Verrichtungen, denen unsre Vorfahren im Übergang vom Affen zum Menschen im Lauf vieler Jahrtausende allmählich ihre Hand anpassen lernten, können daher anfangs nur sehr einfache gewesen sein. Die niedrigsten Wilden, selbst diejenigen, bei denen ein Rückfall in einen mehr tierähnlichen Zustand mit gleichzeitiger körperlicher Rückbildung anzunehmen ist, stehn immer noch weit höher als jene Übergangsgeschöpfe. Bis der erste Kiesel durch Menschenhand zum Messer verarbeitet wurde, darüber mögen Zeiträume verflossen sein, gegen die die uns bekannte geschichtliche Zeit unbedeutend erscheint. Aber der entscheidende Schritt war getan: Die Hand war frei geworden und konnte sich nun immer neue Geschicklichkeiten erwerben, und die damit erworbene größere Biegsamkeit vererbte und vermehrte sich von Geschlecht zu Geschlecht.

So ist die Hand nicht nur das Organ der Arbeit, sie ist auch ihr Produkt. Nur durch Arbeit, durch Anpassung an immer neue Verrichtungen, durch Vererbung der dadurch erworbenen besondern Ausbildung der Muskel, Bänder, und in längeren Zeiträumen auch der Knochen, und durch immer erneuerte Anwendung dieser vererbten Verfeinerung auf neue, stets ver- |446| wickeltere Verrichtungen hat die Menschenhand jenen hohen Grad von Vollkommenheit erhalten, auf dem sie Raffaelsche Gemälde, Thorvaldsensche Statuen, Paganinische Musik hervorzaubern konnte.

Aber die Hand stand nicht allein. Sie war nur ein einzelnes Glied eines ganzen, höchst zusammengesetzten Organismus. Und was der Hand zugute kam, kam auch dem ganzen Körper zugute, in dessen Dienst sie arbeitete - und zwar doppelter Weise.

Zuerst infolge des Gesetzes der Korrelation des Wachstums, wie Darwin es genannt hat. Nach diesem Gesetz sind bestimmte Formen einzelner Teile eines organischen Wesens stets an gewisse Formen andrer Teile geknüpft, die scheinbar gar keinen Zusammenhang mit jenen haben. So haben alle Tiere, welche rote Blutzellen ohne Zellenkern besitzen und deren Hinterkopf mit dem ersten Rückgratswirbel durch zwei Gelenkstellen (Kondylen) verbunden ist, ohne Ausnahme auch Milchdrüsen zum Säugen der Jungen. So sind bei Säugetieren gespaltene Klauen regelmäßig mit dem mehrfachen Magen zum Wiederkäuen verbunden. Änderungen bestimmter Formen ziehn Änderungen der Form andrer Körperteile nach sich, ohne daß wir den Zusammenhang erklären können. Ganz weiße Katzen mit blauen Augen sind immer, oder beinahe immer, taub. Die allmähliche Verfeinerung der Menschenhand und die mit ihr Schritt haltende Ausbildung des Fußes für den aufrechten Gang hat unzweifelhaft auch durch solche Korrelation auf andre Teile des Organismus rückgewirkt. Doch ist diese Einwirkung noch viel zu wenig untersucht, als daß wir hier mehr tun könnten, als sie allgemein konstatieren.

Weit wichtiger ist die direkte, nachweisbare Rückwirkung der Entwicklung der Hand auf den übrigen Organismus. Wie schon gesagt, waren unsre äffischen Vorfahren gesellig; es ist augenscheinlich unmöglich, den Menschen, das geselligste aller Tiere, von einem ungeselligen nächsten Vorfahren abzuleiten. Die mit der Ausbildung der Hand, mit der Arbeit, beginnende Herrschaft über die Natur erweiterte bei jedem neuen Fortschritt den Gesichtskreis des Menschen. An den Naturgegenständen entdeckte er fortwährend neue, bisher unbekannte Eigenschaften. Andrerseits trug die Ausbildung der Arbeit notwendig dazu bei, die Gesellschaftsglieder näher aneinanderzuschließen, indem sie die Fälle gegenseitiger Unterstützung, gemeinsamen Zusammenwirkens vermehrte und das Bewußtsein von der Nützlichkeit dieses Zusammenwirkens für jeden einzelnen klärte. Kurz, die werdenden Menschen kamen dahin, daß sie einander etwas zu sagen hatten. Das Bedürfnis schuf sich sein Organ: Der unentwickelte Kehlkopf des Affen bildete sich langsam aber sicher um, durch Modulation für stets gesteigerte |447| Modulation, und die Organe des Mundes lernten allmählich einen artikulierten Buchstaben nach dem andern aussprechen.

Daß diese Erklärung der Entstehung der Sprache aus und mit der Arbeit die einzig richtige ist, beweist der Vergleich mit den Tieren. Das wenige, was diese, selbst die höchstentwickelten, einander mitzuteilen haben, können sie einander auch ohne artikulierte Sprache mitteilen. Im Naturzustand fühlt kein Tier es als einen Mangel, nicht sprechen oder menschliche Sprache nicht verstehn zu können. Ganz anders, wenn es durch Menschen gezähmt ist. Der Hund und das Pferd haben im Umgang mit Menschen ein so gutes Ohr für artikulierte Sprache erhalten, daß sie jede Sprache leicht soweit verstehn lernen, wie ihr Vorstellungskreis reicht. Sie haben sich ferner die Fähigkeit für Empfindungen wie Anhänglichkeit an Menschen, Dankbarkeit usw. erworben, die ihnen früher fremd waren; und wer viel mit solchen Tieren umgegangen ist, wird sich kaum der Überzeugung verschließen können, daß es Fälle genug gibt, wo sie jetzt die Unfähigkeit zu sprechen als einen Mangel empfinden, dem allerdings bei ihren allzusehr in bestimmter Richtung spezialisierten Stimmorganen leider nicht mehr abzuhelfen ist. Wo aber das Organ vorhanden ist, da fällt auch diese Unfähigkeit innerhalb gewisser Grenzen weg. Die Mundorgane der Vögel sind sicher so verschieden wie nur möglich von denen des Menschen, und doch sind Vögel die einzigen Tiere, die sprechen lernen; und der Vogel mit der abscheulichsten Stimme, der Papagei, spricht am besten. Man sage nicht, er verstehe nicht, was er spricht. Allerdings wird er aus reinem Vergnügen am Sprechen und an der Gesellschaft von Menschen stundenlang seinen ganzen Wortreichtum plappernd wiederholen. Aber soweit sein Vorstellungskreis reicht, soweit kann er auch verstehen lernen, was er sagt. Man lehre einen Papagei Schimpfwörter, so daß er eine Vorstellung von ihrer Bedeutung bekommt (ein Hauptvergnügen aus heißen Ländern zurücksegelnder Matrosen); man reize ihn, und man wird bald finden, daß er seine Schimpfwörter ebenso richtig zu verwerten weiß wie eine Berliner Gemüsehökerin. Ebenso beim Betteln um Leckereien.

Arbeit zuerst, nach und dann mit ihr die Sprache - das sind die beiden wesentlichsten Antriebe, unter deren Einfluß das Gehirn eines Affen in das bei aller Ähnlichkeit weit größere und vollkommnere eines Menschen allmählich übergegangen ist. Mit der Fortbildung des Gehirns aber ging Hand in Hand die Fortbildung seiner nächsten Werkzeuge, der Sinnesorgane. Wie schon die Sprache in ihrer allmählichen Ausbildung notwendig begleitet wird von einer entsprechenden Verfeinerung des Gehörorgans, so die Ausbildung des Gehirns überhaupt von der der sämtlichen Sinne. Der |448| Adler sieht viel weiter als der Mensch, aber des Menschen Auge sieht viel mehr an den Dingen als das des Adlers. Der Hund hat eine weit feinere Spürnase als der Mensch, aber er unterscheidet nicht den hundertsten Teil der Gerüche, die für diesen bestimmte Merkmale verschiedner Dinge sind. Und der Tastsinn, der beim Affen kaum in seinen rohsten Anfingen existiert, ist erst mit der Menschenhand selbst, durch die Arbeit, herausgebildet worden.

Die Rückwirkung der Entwicklung des Gehirns und seiner dienstbaren Sinne, des sich mehr und mehr klärenden Bewußtseins, Abstraktions- und Schlußvermögens auf Arbeit und Sprache gab beiden immer neuen Anstoß zur Weiterbildung, einer Weiterbildung, die nicht etwa einen Abschluß fand, sobald der Mensch endgültig vom Affen geschieden war, sondern die seitdem bei verschiednen Völkern und zu verschiednen Zeiten verschieden nach Grad und Richtung, stellenweise selbst unterbrochen durch örtlichen und zeitlichen Rückgang, im ganzen und großen gewaltig vorangegangen ist; einerseits mächtig vorangetrieben, andrerseits in bestimmtere Richtungen gelenkt durch ein mit dem Auftreten des fertigen Menschen neu hinzutretendes Element - die Gesellschaft.

Hunderttausende von Jahren - in der Geschichte der Erde nicht mehr als eine Sekunde im Menschenleben (1) - sind sicher vergangen, ehe aus dem Rudel baumkletternder Affen eine Gesellschaft von Menschen hervorgegangen war. Aber schließlich war sie da. Und was finden wir wieder als den bezeichnenden Unterschied zwischen Affenrudel und Menschengesellschaft? Die Arbeit. Das Affenrudel begnügte sich damit, seinen Futterbezirk abzuweiden, der ihm durch die geographische Lage oder durch den Widerstand benachbarter Rudel zugeteilt war; es unternahm Wanderungen und Kämpfe, um neues Futtergebiet zu gewinnen, aber es war unfähig, aus dem Futterbezirk mehr herauszuschlagen, als er von Natur bot, außer daß es ihn unbewußt mit seinen Abfällen düngte. Sobald alle möglichen Futterbezirke besetzt waren, konnte keine Vermehrung der Affenbevölkerung mehr stattfinden; die Zahl der Tiere konnte sich höchstens gleichbleiben. Aber bei allen Tieren findet Nahrungsverschwendung in hohem Grade statt, und daneben Ertötung des Nahrungsnachwuchses im Keime. Der Wolf schont nicht, wie der Jäger, die Rehgeiß, die ihm im nächsten Jahr die Böcklein liefern soll; die Ziegen in Griechenland, die das junge Gestrüpp abweiden, |449| eh' es heranwächst, haben alle Berge des Landes kahlgefressen. Dieser »Raubbau« der Tiere spielt bei der allmählichen Umwandlung der Arten eine wichtige Rolle, indem er sie zwingt, andrer als der gewohnten Nahrung sich anzubequemen, wodurch ihr Blut andre chemische Zusammensetzung bekommt und die ganze Körperkonstitution allmählich eine andre wird, während die einmal fixierten Arten absterben. Es ist nicht zu bezweifeln, daß dieser Raubbau mächtig zur Menschwerdung unsrer Vorfahren beigetragen hat. Bei einer Affenrasse, die an Intelligenz und Anpassungsfähigkeit allen andern weit voraus war, mußte er dahin führen, daß die Zahl der Nahrungspflanzen sich mehr und mehr ausdehnte, daß von den Nahrungspflanzen mehr und mehr eßbare Teile zur Verzehrung kamen, kurz, daß die Nahrung immer mannigfacher wurde und mit ihr die in den Körper eingehenden Stoffe, die chemischen Bedingungen der Menschwerdung. Das alles war aber noch keine eigentliche Arbeit. Die Arbeit fängt an mit der Verfertigung von Werkzeugen. Und was sind die ältesten Werkzeuge, die wir vorfinden? Die ältesten, nach den vorgefundenen Erbstücken vorgeschichtlicher Menschen und nach der Lebensweise der frühesten geschichtlichen Völker wie der rohesten jetzigen Wilden zu urteilen? Werkzeuge der Jagd und des Fischfangs, erstere zugleich Waffen. Jagd und Fischfang aber setzen den Übergang von der bloßen Pflanzennahrung zum Mitgenuß des Fleisches voraus, und hier haben wir wieder einen wesentlichen Schritt zur Menschwerdung. Die Fleischkost enthielt in fast fertigem Zustand die wesentlichsten Stoffe, deren der Körper zu seinem Stoffwechsel bedarf; sie kürzte mit der Verdauung die Zeitdauer der übrigen vegetativen, dem Pflanzenleben entsprechenden Vorgänge im Körper ab und gewann damit mehr Zeit, mehr Stoff und mehr Lust für die Betätigung des eigentlich tierischen (animalischen) Lebens. Und je mehr der werdende Mensch sich von der Pflanze entfernte, desto mehr erhob er sich auch über das Tier. Wie die Gewöhnung an Pflanzennahrung neben dem Fleisch die wilden Katzen und Hunde zu Dienern des Menschen gemacht, so hat die Angewöhnung an die Fleischnahrung neben der Pflanzenkost wesentlich dazu beigetragen, dem werdenden Menschen Körperkraft und Selbständigkeit zu geben. Am wesentlichsten aber war die Wirkung der Fleischnahrung auf das Gehirn, dem nun die zu seiner Ernährung und Entwicklung nötigen Stoffe weit reichlicher zuflossen als vorher, und das sich daher von Geschlecht zu Geschlecht rascher und vollkommener ausbilden konnte. Mit Verlaub der Herren Vegetarianer, der Mensch ist nicht ohne Fleischnahrung zustande gekommen, und wenn die Fleischnahrung auch bei allen uns bekannten Völkern zu irgendeiner Zeit einmal zur Menschenfresserei |450| geführt hat (die Vorfahren der Berliner, die Weletaben oder Wilzen, aßen ihre Eltern noch im 10. Jahrhundert), so kann uns das heute nichts mehr ausmachen.

Die Fleischkost führte zu zwei neuen Fortschritten von entscheidender Bedeutung: zur Dienstbarmachung des Feuers und zur Zähmung von Tieren. Die erstere kürzte den Verdauungsprozeß noch mehr ab, indem sie die Kost schon sozusagen halbverdaut an den Mund brachte, die zweite machte die Fleischkost reichlicher, indem sie neben der Jagd eine neue regelmäßigere Bezugsquelle dafür eröffnete, und lieferte außerdem in der Milch und ihren Produkten ein neues, dem Fleisch an Stoffmischung mindestens gleichwertiges Nahrungsmittel. So wurden beide schon direkt neue Emanzipationsmittel für den Menschen; auf ihre indirekten Wirkungen im einzelnen einzugehn, würde uns hier zu weit führen, von so hoher Wichtigkeit sie auch für die Entwicklung des Menschen und der Gesellschaft gewesen sind.

Wie der Mensch alles Eßbare essen lernte, so lernte er auch in jedem Klima leben. Er verbreitete sich über die ganze bewohnbare Erde, er, das einzige Tier, das in sich selbst die Machtvollkommenheit dazu besaß. Die andren Tiere, die sich an alle Klimata gewöhnt haben, haben dies nicht aus sich selbst, nur im Gefolge des Menschen, gelernt: Haustiere und Ungeziefer. Und der Übergang aus dem gleichmäßig heißen Klima der Urheimat in kältere Gegenden, wo das Jahr sich in Winter und Sommer teilte, schuf neue Bedürfnisse: Wohnung und Kleidung zum Schutz gegen Kälte und Nässe, neue Arbeitsgebiete und damit neue Betätigungen, die den Menschen immer weiter vom Tier entfernten.

Durch das Zusammenwirken von Hand, Sprachorganen und Gehirn nicht allein bei jedem einzelnen, sondern auch in der Gesellschaft, wurden die Menschen befähigt, immer verwickeltere Verrichtungen auszuführen, immer höhere Ziele sich zu stellen und zu erreichen. Die Arbeit selbst wurde von Geschlecht zu Geschlecht eine andre, vollkommnere, vielseitigere. Zur Jagd und Viehzucht trat der Ackerbau, zu diesem Spinnen und Weben, Verarbeitung der Metalle, Töpferei, Schiffahrt. Neben Handel und Gewerbe trat endlich Kunst und Wissenschaft, aus Stämmen wurden Nationen und Staaten. Recht und Politik entwickelten sich, und mit ihnen das phantastische Spiegelbild der menschlichen Dinge im menschlichen Kopf: die Religion. Vor allen diesen Gebilden, die zunächst als Produkte des Kopfs sich darstellten und die die menschlichen Gesellschaften zu beherrschen schienen, traten die bescheidneren Erzeugnisse der arbeitenden Hand in den Hintergrund; und zwar um so mehr, als der die Arbeit planende |451| Kopf schon auf einer sehr frühen Entwicklungsstufe der Gesellschaft (z.B. schon in der einfachen Familie) die geplante Arbeit durch andre Hände ausführen lassen konnte als die seinigen. Dem Kopf, der Entwicklung und Tätigkeit des Gehirns, wurde alles Verdienst an der rasch fortschreitenden Zivilisation zugeschrieben; die Menschen gewöhnten sich daran, ihr Tun aus ihrem Denken zu erklären statt aus ihren Bedürfnissen (die dabei allerdings im Kopf sich widerspiegeln, zum Bewußtsein kommen) - und so entstand mit der Zeit jene idealistische Weltanschauung, die namentlich seit Untergang der antiken Welt die Köpfe beherrscht hat. Sie herrscht noch so sehr, daß selbst die materialistischsten Naturforscher der Darwinschen Schule sich noch keine klare Vorstellung von der Entstehung des Menschen machen können, weil sie unter jenem ideologischen Einfluß die Rolle nicht erkennen, die die Arbeit dabei gespielt hat.

Die Tiere, wie schon angedeutet, verändern durch ihre Tätigkeit die äußere Natur ebensogut, wenn auch nicht in dem Maße wie der Mensch, und diese durch sie vollzogenen Änderungen ihrer Umgebung wirken, wie wir sahen, wieder verändernd auf ihre Urheber zurück. Denn in der Natur geschieht nichts vereinzelt. Jedes wirkt aufs andre und umgekehrt, und es ist meist das Vergessen dieser allseitigen Bewegung und Wechselwirkung, das unsre Naturforscher verhindert, in den einfachsten Dingen klarzusehn. Wir sahen, wie die Ziegen die Wiederbewaldung von Griechenland verhindern; in Sankt Helena haben die von den ersten Anseglern ans Land gesetzten Ziegen und Schweine es fertiggebracht, die alte Vegetation der Insel fast ganz auszurotten, und so den Boden bereitet, auf dem die von späteren Schiffern und Kolonisten zugeführten Pflanzen sich ausbreiten konnten. Aber wenn die Tiere eine dauernde Einwirkung auf ihre Umgebung ausüben, so geschieht dies unabsichtlich und ist, für diese Tiere selbst, etwas Zufälliges. Je mehr die Menschen sich aber vom Tier entfernen, desto mehr nimmt ihre Einwirkung auf die Natur den Charakter vorbedachter, planmäßiger, auf bestimmte, vorher bekannte Ziele gerichteter Handlung an. Das Tier vernichtet die Vegetation eines Landstrichs, ohne zu wissen, was es tut. Der Mensch vernichtet sie, um in den freigewordnen Boden Feldfrüchte zu säen oder Bäume und Reben zu pflanzen, von denen er weiß, daß sie ihm ein Vielfaches der Aussaat einbringen werden. Er versetzt Nutzpflanzen und Haustiere von einem Land ins andre und ändert so die Vegetation und das Tierleben ganzer Weltteile. Noch mehr. Durch künstliche Züchtung werden Pflanzen wie Tiere unter der Hand des Menschen in einer Weise verändert, daß sie nicht wiederzuerkennen sind. Die wilden Pflanzen, von denen unsre Getreidearten abstammen, werden noch ver- |452| gebens gesucht. Von welchem wilden Tier unsre Hunde, die selbst unter sich so verschieden sind, oder unsre ebenso zahlreichen Pferderassen abstammen, ist noch immer streitig.

Es versteht sich übrigens von selbst, daß es uns nicht einfällt, den Tieren die Fähigkeit planmäßiger, vorbedachter Handlungsweise abzustreiten. Im Gegenteil. Planmäßige Handlungsweise existiert im Keime schon überall, wo Protoplasma, lebendiges Eiweiß existiert und reagiert, d.h. bestimmte, wenn auch noch so einfache Bewegungen als Folge bestimmter Reize von außen vollzieht. Solche Reaktion findet statt, wo noch gar keine Zelle, geschweige eine Nervenzelle, besteht. Die Art, wie insektenfressende Pflanzen ihre Beute abfangen, erscheint ebenfalls in gewisser Beziehung als planmäßig, obwohl vollständig bewußtlos. Bei den Tieren entwickelt sich die Fähigkeit bewußter, planmäßiger Aktion im Verhältnis zur Entwicklung des Nervensystems und erreicht bei den Säugetieren eine schon hohe Stufe. Auf der englischen Fuchsparforcejagd kann man täglich beobachten, wie genau der Fuchs seine große Ortskenntnis zu verwenden weiß, um seinen Verfolgern zu entgehn, und wie gut er alle Bodenvorteile kennt und benutzt, die die Fährte unterbrechen. Bei unsern im Umgang mit Menschen höher entwickelten Haustieren kann man tagtäglich Streiche der Schlauheit beobachten, die mit denen menschlicher Kinder ganz auf derselben Stufe stehn. Denn wie die Entwicklungsgeschichte des menschlichen Keims im Mutterleibe nur eine abgekürzte Wiederholung der millionenjährigen körperlichen Entwicklungsgeschichte unsrer tierischen Vorfahren, vom Wurm angefangen, darstellt, so die geistige Entwicklung des menschlichen Kindes eine, nur noch mehr abgekürzte, Wiederholung der intellektuellen Entwicklung derselben Vorfahren, wenigstens der späteren. Aber alle planmäßige Aktion aller Tiere hat es nicht fertiggebracht, der Erde den Stempel ihres Willens aufzudrücken. Dazu gehörte der Mensch.

Kurz, das Tier benutzt die äußere Natur bloß und bringt Änderungen in ihr einfach durch seine Anwesenheit zustande; der Mensch macht sie durch seine Änderungen seinen Zwecken dienstbar, beherrscht sie. Und das ist der letzte, wesentliche Unterschied des Menschen von den übrigen Tieren, und es ist wieder die Arbeit, die diesen Unterschied bewirkt.{1}

Schmeicheln wir uns indes nicht zu sehr mit unsern menschlichen Siegen über die Natur. Für jeden solchen Sieg rächt sie sich an uns. Jeder hat in erster Linie zwar die Folgen, auf die wir gerechnet, aber in zweiter und dritter Linie hat er ganz andre, unvorhergesehene Wirkungen, die nur zu |453| oft jene ersten Folgen wieder aufheben. Die Leute, die in Mesopotamien, Griechenland, Kleinasien und anderswo die Wälder ausrotteten, um urbares Land zu gewinnen, träumten nicht, daß sie damit den Grund zur jetzigen Verödung jener Länder legten, indem sie ihnen mit den Wäldern die Ansammlungszentren und Behälter der Feuchtigkeit entzogen. Die Italiener der Alpen, als sie die am Nordabhang des Gebirgs so sorgsam gehegten Tannenwälder am Südabhang vernutzten, ahnten nicht, daß sie damit der Sennwirtschaft auf ihrem Gebiet die Wurzel abgruben; sie ahnten noch weniger, daß sie dadurch ihren Bergquellen für den größten Teil des Jahrs das Wasser entzogen, damit diese zur Regenzeit um so wütendere Flutströme über die Ebene ergießen könnten. Die Verbreiter der Kartoffel in Europa wußten nicht, daß sie mit den mehligen Knollen zugleich die Skrofelkrankheit verbreiteten. Und so werden wir bei jedem Schritt daran erinnert, daß wir keineswegs die Natur beherrschen, wie ein Eroberer ein fremdes Volk beherrscht, wie jemand, der außer der Natur steht - sondern daß wir mit Fleisch und Blut und Hirn ihr angehören und mitten in ihr stehn, und daß unsre ganze Herrschaft über sie darin besteht, im Vorzug vor allen andern Geschöpfen ihre Gesetze erkennen und richtig anwenden zu können.

Und in der Tat lernen wir mit jedem Tag ihre Gesetze richtiger verstehn und die näheren und entfernteren Nachwirkungen unsrer Eingriffe in den herkömmlichen Gang der Natur erkennen. Namentlich seit den gewaltigen Fortschritten der Naturwissenschaft in diesem Jahrhundert werden wir mehr und mehr in den Stand gesetzt, auch die entfernteren natürlichen Nachwirkungen wenigstens unsrer gewöhnlichsten Produktionshandlungen kennen und damit beherrschen zu lernen. Je mehr dies aber geschieht, desto mehr werden sich die Menschen wieder als Eins mit der Natur nicht nur fühlen, sondern auch wissen, und je unmöglicher wird jene widersinnige und widernatürliche Vorstellung von einem Gegensatz zwischen Geist und Materie, Mensch und Natur, Seele und Leib, wie sie seit dem Verfall des klassischen Altertums in Europa aufgekommen und im Christentum ihre höchste Ausbildung erhalten hat.

Hat es aber schon die Arbeit von Jahrtausenden erfordert, bis wir einigermaßen lernten, die entferntern natürlichen Wirkungen unsrer auf die Produktion gerichteten Handlungen zu berechnen, so war dies noch weit schwieriger in bezug auf die entfernteren gesellschaftlichen Wirkungen dieser Handlungen. Wir erwähnten die Kartoffel und in ihrem Gefolge die Ausbreitung der Skrofeln. Aber was sind die Skrofeln gegen die Wirkungen, die die Reduktion der Arbeiter auf Kartoffelnahrung auf die Lebenslage der Volksmassen ganzer Länder hatte, gegen die Hungersnot, die 1847 im |454| Gefolge der Kartoffelkrankheit Irland betraf, eine Million kartoffel- und fast nur kartoffelessender Irländer unter die Erde und zwei Millionen über das Meer warf? Als die Araber den Alkohol destillieren lernten, ließen sie sich nicht im Traume einfallen, daß sie damit eins der Hauptwerkzeuge geschaffen, womit die Ureinwohner des damals noch gar nicht entdeckten Amerikas aus der Welt geschafft werden sollten. Und als dann Kolumbus dies Amerika entdeckte, wußte er nicht, daß er damit die in Europa längst überwundne Sklaverei zu neuem Leben erweckte und die Grundlage zum Negerhandel legte. Die Männer, die im siebzehnten und achtzehnten Jahrhundert an der Herstellung der Dampfmaschine arbeiteten, ahnten nicht, daß sie das Werkzeug fertigstellten, das mehr als jedes andre die Gesellschaftszustände der ganzen Welt revolutionieren und namentlich in Europa durch Konzentrierung des Reichtums auf Seite der Minderzahl, und der Besitzlosigkeit auf Seite der ungeheuren Mehrzahl, zuerst der Bourgeoisie die soziale und politische Herrschaft verschaffen, dann aber einen Klassenkampf zwischen Bourgeoisie und Proletariat erzeugen sollte, der nur mit dem Sturz der Bourgeoisie und der Abschaffung aller Klassengegensätze endigen kann. - Aber auch auf diesem Gebiet lernen wir allmählich, durch lange, oft harte Erfahrung und durch Zusammenstellung und Untersuchung des geschichtlichen Stoffs, uns über die mittelbaren, entfernteren gesellschaftlichen Wirkungen unsrer produktiven Tätigkeit Klarheit zu verschaffen, und damit wird uns die Möglichkeit gegeben, auch diese Wirkungen zu beherrschen und zu regeln.

Um diese Regelung aber durchzuführen, dazu gehört mehr als die bloße Erkenntnis. Dazu gehört eine vollständige Umwälzung unsrer bisherigen Produktionsweise und mit ihr unsrer jetzigen gesamten gesellschaftlichen Ordnung.

Alle bisherigen Produktionsweisen sind nur auf Erzielung des nächsten, unmittelbarsten Nutzeffekts der Arbeit ausgegangen. Die weiteren erst in späterer Zeit eintretenden, durch allmähliche Wiederholung und Anhäufung wirksam werdenden Folgen blieben gänzlich vernachlässigt. Das ursprüngliche gemeinsame Eigentum am Boden entsprach einerseits einem Entwicklungszustand der Menschen, der ihren Gesichtskreis überhaupt auf das Allernächste beschränkte, und setzte andrerseits einen gewissen Überfluß an verfügbarem Boden voraus, der gegenüber den etwaigen schlimmen Folgen dieser waldursprünglichen Wirtschaft einen gewissen Spielraum ließ. Wurde dieser Überschuß von Land erschöpft, so verfiel auch das Gemeineigentum. Alle höheren Formen der Produktion aber sind zur Trennung der Bevölkerung in verschiedne Klassen und damit zum Gegensatz |455| von herrschenden und unterdrückten Klassen vorangegangen; damit aber wurde das Interesse der herrschenden Klasse das treibende Element der Produktion, soweit diese sich nicht auf den notdürftigsten Lebensunterhalt der Unterdrückten beschränkte. Am vollständigsten ist dies in der jetzt in Westeuropa herrschenden kapitalistischen Produktionsweise durchgeführt. Die einzelnen, Produktion und Austausch beherrschenden Kapitalisten können sich nur um den unmittelbarsten Nutzeffekt ihrer Handlungen kümmern. Ja selbst dieser Nutzeffekt - soweit es sich um den Nutzen des erzeugten oder ausgetauschten Artikels handelt - tritt vollständig in den Hintergrund; der beim Verkauf zu erzielende Profit wird die einzige Triebfeder.

Die Sozialwissenschaft der Bourgeoisie, die klassische politische Ökonomie, beschäftigt sich vorwiegend nur mit den unmittelbar beabsichtigten gesellschaftlichen Wirkungen der auf Produktion und Austausch gerichteten menschlichen Handlungen. Dies entspricht ganz der gesellschaftlichen Organisation, deren theoretischer Ausdruck sie ist. Wo einzelne Kapitalisten um des unmittelbaren Profits willen produzieren und austauschen, können in erster Linie nur die nächsten, unmittelbarsten Resultate in Betracht kommen. Wenn der einzelne Fabrikant oder Kaufmann die fabrizierte oder eingekaufte Ware nur mit dem üblichen Profitchen verkauft, so ist er zufrieden, und es kümmert ihn nicht, was nachher aus der Ware und deren Käufer wird. Ebenso mit den natürlichen Wirkungen derselben Handlungen. Die spanischen Pflanzer in Kuba, die die Wälder an den Abhängen niederbrannten und in der Asche Dünger genug für eine Generation höchst rentabler Kaffeebäume vorfanden - was lag ihnen daran, daß nachher die tropischen Regengüsse die nun schutzlose Dammerde herabschwemmten und nur nackten Fels hinterließen? Gegenüber der Natur wie der Gesellschaft kommt bei der heutigen Produktionsweise vorwiegend nur der erste, handgreiflichste Erfolg in Betracht; und dann wundert man sich noch, daß die entfernteren Nachwirkungen der hierauf gerichteten Handlungen ganz andre, meist ganz entgegengesetzte sind, daß die Harmonie von Nachfrage und Angebot in deren polaren Gegensatz umschlägt, wie der Verlauf jedes zehnjährigen industriellen Zyklus ihn vorführt und wie auch Deutschland im »Krach« ein kleines Vorspiel davon erlebt hat; daß das auf eigne Arbeit gegründete Privateigentum sich mit Notwendigkeit fortentwickelt zur Eigentumslosigkeit der Arbeiter, während aller Besitz sich mehr und mehr in den Händen von Nichtarbeitern konzentriert, daß [...] |Hier bricht das Manuskript ab|

Fußnoten von Friedrich Engels

(1) Eine Autorität ersten Rangs in dieser Beziehung, Sir W. Thomson, hat berechnet, daß nicht viel mehr als hundert Millionen Jahre verflossen sein können seit der Zeit, wo die Erde soweit abgekühlt war, daß Pflanzen und Tiere auf ihr leben konnten.

(Karl) Dietz Verlag, Berlin. Band 20. Berlin/DDR. 1962. »Dialektik der Natur« www.mlwerke.de/

Mittwoch, 24. Dezember 2008

Happy Christmas

Samstag, 20. Dezember 2008

Deutsche Welle .دویچه وله

محمدصدیق کبودوند، مدیر مسئول هفته‌نامه پیام مردم کردستان

محمد صدیق کبودوند برای بار دوم در زندان دچار حمله قلبی شده است. خانواده و وکیل کبودوند نگران وضعیت جسمانی او هستند. کبودوند بیش از یکسال و نیم است که در زندان بسر می‌برد.

همسر و وکیل محمدصدیق کبودوند در گفت‌وگو با گزارشگران بدون مرز و دویچه وله، خبر دادند آقای کبودوند برای بار دوم در زندان دچار حمله‌ی قلبی شده‌ است. پزشکان درمانگاه زندان توصیه کرده‌اند که آقای کبودوند برای معالجه به بیمارستانی خارج از زندان انتقال یابد، اما مقام‌های زندان با این کار مخالفت کرده‌ا‌ند.

علاوه‌ بر عارضه‌ی قلبی، کبودوند از عفونت کبد و کلیه نیز رنج می‌برد و خانواده و وکیل وی به شدت نگران سلامت او هستند. خانم نسرین ستوده، وکیل کبودوند به دویچه وله گفت، پزشکان درمانگاه زندان به کبودوند گفته‌اند که برای انجام عمل‌های جراحی متعدد و استراحت پس از آن، او دست‌کم به یک سال مرخصی احتیاج دارد.

خانم ستوده می‌گوید، تکرار حمله‌ی قلبی در چنین شرایطی، می‌تواند به فوت شخص منجر بشود و من از این بابت نگران تکرار حمله‌ی قلبی برای آقای کبودوند هستم. علی‌رغم مراجعات مکرر من به‌عنوان وکیل‌شان و همچنین تقاضای خود وی همسرشان، به درخواست مرخصی ما تا بحال توجهی نشده است.

محمد صدیق کبودوند به اتهام تشکیل "سازمان دفاع از حقوق بشر کردستان" و " تبلیغ علیه نظام" به یازده سال زندان محکوم شده است. وی از تیرماه ۱۳۸۶ در زندان به سر می‌برد.

پرونده‌ی کبودوند از سوی خانم ستوده، وکیل مدافع وی، با تقاضای تجدیدنظر برای آیت‌اله شاهرودی، رئیس قوه قضاییه ارسال شده است و در انتظار پاسخ ایشان هستند. کبودوند پیشتر مديریت هفته‌نامه توقيف شده‌ی "پيام مردم کردستان" ر ا نیز برعهده داشت.


Ali Ghanbari Deutsche Welle

Antonio Gramsci 1917


Character

Source: Il Grido del Popolo, March 3, 1917;
Translated: by Mitchell Abidor;
CopyLeft: Creative Commons (Attribute & ShareAlike) marxists.org 2008.

Our adversaries don’t worry themselves with judging the attitude of socialists in the same way as they do principles and methods that the socialists have always professed and followed. Doing do this would mean truly considering them and doing something concrete. They don’t even attempt this judgment, being incapable of it.

They lose their way when placed before men of character, grope about in the darkness, giving up all hope in the blind alleys of gossip, of slander, of defamation. They don’t understand a straightforward, strictly coherent demeanor. They are hypnotized by facts, by current events. They don’t understand the man of character, who weighs and judges facts not in and of themselves as much as in their relationship with the past and the future; that facts are thus judged primarily for their effect, their eternal nature. They are mystics of the fact. And a mystic can’t judge: he can only bless or hate.

But this is the strength of Italian socialists. To have preserved character. To have succeeded in defeating sentimentality, to have succeeded in throttling the throbbing of the heart as a stimulus to action, as a stimulus to the manifestations of collective life. In this period of history the Italian Socialists have realized for historic ends humanity in its most perfect form. A humanity that doesn’t fall into the easy traps of illusion. A humanity that has rejected as useless and harmful the inferior forms of spiritual life: the impulses of the tender heart and sentimentality.

They have rejected this consciously. Because they knew how to assimilate the teachings of their greatest teachers, as well as the teachings that are spontaneously produced by bourgeois reality, bitten into by the reagents of socialist criticism. The Italian Socialists have remained steadfast in their ranks determined by the demands of the social class. As a collective they are not disturbed by the painful spectacles that are presented to them. As a collective they don’t faint when the still breathing corpse of a murdered child is thrown at their feet. The commotion that every individual has felt, the heartache, the sympathy that every individual has felt hasn’t scratched the granite-like compactness of the class.

If every individual has a heart, the class, as such, does not have a heart in the sense that feeble humanism usually gives it. The class has a will, the class has a character. All of its life is molded by this determination, this character, with nothing left over. As a class it can have no other form of solidarity than that of class, no other form of struggle than that of class, no other nation than the class, that is, the International. Its heart is nothing but the consciousness of its class being, the consciousness of its ends, the consciousness of its future. Of the future that is its alone, for which it demands the solidarity and collaboration of no one, for which it doesn’t desire the throbbing of anyone’s heart. There only throbs, in its immense dynamic and creative potential, its tenacious determination, implacable towards all who are foreign to it.

Our adversaries don’t understand this. In Italy character is not understood. And this is the only thing in which the Socialists can benefit and have benefited Italianness. They have given Italy that which it has lacked up till the present moment: A living and dramatically throbbing example of an adamantine and superbly proud character.

Léon TROTSKY


BIOGRAPHIE

(extrait de l'ouvrage de Pierre Broué "Le parti Bolchévique")

Fils de paysan juifs, étudiant, social-démocrate en 1896, déporté en 1898, s'évade, émigre, recontre Lénine qui le fait coopter au comité de rédaction de l'Iskra. Se range du côté des mencheviks au congrès de Londres, s'en éloigne avant 1905, sans pour autant se rapprocher de Lénine, a qui il reproche ses méthodes dictatoriales et son "jacobinisme". En 1905, vice-président, puis président du Soviet de St-Petersbourg. Condamné et déporté. Evadé de nouveau, émigre. Formule avec Parvus (Helphand) la théorie de la "révolution permanente". Fonde à Vienne le journal Pravda et se fait le défenseur de l'unité de tous les social-démocrates, des bolcheviks au liquidateurs compris : vives polémiques avec Lénine. En réplique à la conférence de Prague, organise, en août 1912, à Vienne, une conférence d'unification à laquelle les bolcheviks refusent de participer ; il quitte peu après le "bloc d'août". En liaison avec l'organisation interrayons de St-Petersbourg, internationaliste et collaborateur de Nache Slovo, à Paris (d'où il est expulsé en septembre 1916 pour Irun en Espagne. La police espagnole l'arrête et l'embarque de force, avec sa famille, pour les Etats-Unis). A New York pendant la guerre il collabore au journal Novy Mir. Rédige le manifeste de la conférence de Zimmerwald. Revient en Russie en mai 1917 : d'accord avec les thèses d'avril de Lénine qu'il considère comme un ralliement à la révolution permanente, ayant définitivement renoncé à l'espoir de rassembler toutes les "fractions" et toute "conciliation", il travaille à l'unification entre l'organisation interrayons et le parti bolchevique. Elu au C.C. au congrès d'unification, en août 1917, alors qu'il est en prison. Président du soviet de Pétrograd et du comité militaire révolutionnaire, il dirige l'insurrection. Commissaire aux affaires étrangères en 1917-1918, démissionnaire lors de la paix de Brest-Litovsk, Commissaire à la guerre de 1918 à 1925, principal organisateur de l'Armée Rouge, membre du Bureau Politique de 1919 à 1927. Entre en conflit avec la troïka Zinoviev-Kamenev-Staline en 1923, dans le débat sur le "cours nouveau"(titre de l'ouvrage de Trotsky, qui analyse et préconise des remèdes et des mesures, visant à changer l'évolution du parti bolchevik qui tend vers la "bureaucratisation"). En 1926 il se rapproche de Zinoviev et Kamenev et dirige avec eux l'opposition unifiée. Exclu en 1927, déporté à Alma-Ata. Expulsé d'U.R.S.S. en 1929, vit en Turquie (Prinkipo), en France (de juillet 1933 à juin 1935), en Norvège (de juin 1935 à septembre 1936), enfin au Mexique. En juillet 1929 il entame la publication d'un Bulletin de l'opposition mensuel en russe. Il met sur pied, après une première conférence en avril 1930, un secrétariat international provisoire de l'Opposition communiste. Ecrit de nombreux ouvrages, organise l'opposition de gauche, puis créé la IVe Internationale le 3 septembre 1938 avec 25 délégués, représentant 11 pays. Il sera l'un des principaux accusés absents des procès de Moscou. Assassiné en août 1940 par un agent de Staline (Jackson Mornard).

Pour plus de détails, se reporter à l'autobiographie de L. Trotsky : Ma vie

Karl Marx


Thesen über Feuerbach

1. ad Feuerbach

(1845)

Geschrieben im Frühjahr 1845.
Nach der Veröffentlichung des Marx-Engels-Lenin-Instituts, Moskau 1932.
Diese Version aus Karl Marx u. Friedrich Engels, Werke, Bd.3, Berlin 1978, S.5-7.
Transkription u. HTML-Markierung: Einde O’Callaghan für das Marxists’ Internet Archive.
1

Der Hauptmangel alles bisherigen Materialismus (den Feuerbachschen mit eingerechnet) ist, daß der Gegenstand, die Wirklichkeit, Sinnlichkeit nur unter der Form des Objekts oder der Anschauung gefaßt wird; nicht aber als sinnlich menschliche Tätigkeit, Praxis; nicht subjektiv. Daher die tätige Seite abstrakt im Gegensatz zu dem Materialismus von dem Idealismus – der natürlich die wirkliche, sinnliche Tätigkeit als solche nicht kennt – entwickelt Feuerbach will sinnliche – von den Gedankenobjekten wirklich unterschiedne Objekte: aber er faßt die menschliche Tätigkeit selbst nicht als gegenständliche Tätigkeit. Er betrachtet daher im Wesen des Christenthum nur das theoretische Verhalten als das echt menschliche, während die Praxis nur in ihrer schmutzig jüdischen Erscheinungsform gefaßt und fixiert wird. Er begreift daher nicht die Bedeutung der „revolutionären“, der „praktisch-kritischen“ Tätigkeit.

2

Die Frage, ob dem menschlichen Denken gegenständliche Wahrheit zukomme – ist keine Frage der Theorie, sondern eine praktische Frage. in der Praxis muß der Mensch die Wahrheit, i.e. Wirklichkeit und Macht, Diesseitigkeit seines Denkens beweisen. Der Streit über die Wirklichkeit oder Nichtwirklichkeit des. Denkens – das von der Praxis isoliert ist – ist eine rein scholastische Frage.

3

Die materialistische Lehre von der Veränderung der Umstände und der Erziehung vergißt, daß die Umstände von den Menschen verändert und der Erzieher selbst erzogen werden muß. Sie muß daher die Gesellschaft in zwei Teile – von denen der eine über ihr erhaben ist – sondieren.

Das Zusammenfallen des Ändern[s] der Umstände und der menschlichen Tätigkeit oder Selbstveränderung kann nur als revolutionäre Praxis gefaßt und rationell verstanden werden.

4

Feuerbach geht von dem Faktum der religiösen Selbstentfremdung, der Verdopplung der Welt in eine religiöse und eine weltliche aus. Seine Arbeit besteht darin, die religiöse Welt in ihre weltliche Grundlage aufzulösen. Aber daß die weltliche Grundlage sich von sich selbst abhebt und sich ein selbständiges Reich in den Wolken fixiert, ist nur aus der Selbstzerrissenheit und Sichselbstwidersprechen dieser weltlichen Grundlage zu erklären. Diese selbst muß also in sich selbst sowohl in ihrem Widerspruch verstanden als praktisch revolutioniert werden. Also nachdem z.B. die irdische Familie als das Geheimnis der heiligen Familie entdeckt ist, muß nun erstere selbst theoretisch und praktisch vernichtet werden.

5

Feuerbach, mit dem abstrakten Denken nicht zufrieden, will die Anschauung; aber er faßt die Sinnlichkeit nicht als praktische menschlich-sinnliche Tätigkeit.

6

Feuerbach löst das religiöse Wesen in das menschliche Wesen auf. Aber das menschliche Wesen ist kein dem einzelnen Individuum inwohnendes Abstraktum. In seiner Wirklichkeit ist es das ensemble der gesellschaftlichen Verhältnisse.

Feuerbach, der auf die Kritik dieses wirklichen Wesens nicht eingeht, ist daher gezwungen:

von dem geschichtlichen Verlauf zu abstrahieren und das religiöse Gemüt für sich zu fixieren, und ein abstrakt – isoliert – menschliches Individuum vorauszusetzen.
Das Wesen kann daher nur als „Gattung“, als innere, stumme, die vielen Individuen natürlich verbindende Allgemeinheit gefaßt werden.
7

Feuerbach sieht daher nicht, daß das „religiöse Gemüt“ selbst ein gesellschaftliches Produkt ist und daß das abstrakte Individuum, das er analysiert, einer bestimmten Gesellschaftsform angehört.

8

Alles gesellschaftliche Leben ist wesentlich praktisch. Alle Mysterien, welche die Theorie zum Mystizism[us] veranlassen, finden ihre rationelle Lösung in der menschlichen Praxis und in dem Begreifen dieser Praxis.

9

Das Höchste, wozu der anschauende Materialismus kommt, d.h. der Materialismus, der die Sinnlichkeit nicht als praktische Tätigkeit begreift, ist die Anschauung der einzelnen Individuen und der bürgerlichen Gesellschaft.

10

Der Standpunkt des alten Materialismus ist die bürgerliche Gesellschaft, der Standpunkt des neuen die menschliche Gesellschaft oder die gesellschaftliche Menschheit.

11

Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es kömmt drauf an, sie zu verändern.

Naze Azizi

شوان پرور

ره سولی نادری ، مه لا و پیره ژن

شه کیلا ، کلیپی کوردی

Das kurdische Reich der Meder Kurdistan

ره سولی نادری. دولمه

آهنگ كردي سیدعلی‌ اصغر کردستانی

Funny Kurdish Movie

ها نی - کچی سنه ی . دل له به ر ده ردی

Freitag, 19. Dezember 2008

نگاهی گذرا به جنبش اسماعیل‌آغای شکاک


محمدصالح قادری
ترجمه از کردی: باران

کشف واقعیات، تحقیق و ارزیابی بر مبنای علمی و دور از تعصب درباره رهبر نامداری همچون اسماعیل‌آغا شکاک و خیزش عظیم او موضوع این مقاله است. بدین منظور لازم است با نگرشی واقعبینانه به تاریخ صدسال قبل رجوع کرده و با تحلیل وضعیت آن زمان جامعه کردستان از لحاظ فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و ... که به عنوان عوامل داخلی نقش ایفا نموده‌اند و سپس با بررسی شرایط وقت ایران، منطقه و جهان که به عنوان عوامل خارجی دارای نقشی منفی بوده‌اند، روشن نماییم که اسماعیل‌‌آغا شکاک چگونه توانسته است درون دریای پرتلاطم توطئه‌های داخلی و خارجی و بدون وجود یک سازمان سیاسی، در برابر
حکومتهای قاجار و پهلوی و همچنین مخالفتهای روسها، انگلیسی‌ها و ترکها، موفق به حفظ اتحاد عشایر کرد از ماکو گرفته تا بانه و استقرار یک حاکمیت ملی برای مدت چند سال شود. به این موضوع بپردازیم که تفکر ناسیونالیستی و روشنفکری اسماعیل‌آغا با تأسیس اولین جمعیت جهانی کرد، انتشار اولین روزنامه کردی در ایران با همکاری عبدالرزاق بدرخان و 20 سال مبارزه و نهایتاً تقدیم جان و مال خود در راه تأسیس دولت مستقل کرد، چه تأثیراتی بر مبارزات پرافتخار ملت کرد داشته است. همچنین با وجود نقاط قوت بسیاری در جنبش اسماعیل‌آغا نقاط ضعف آنرا نیز مشخص کنیم و در انگشت گذاشتن بر روی آنها شهامت کامل به خرج دهیم تا آزموده‌های آن جنبش را فرا گرفته و آنرا چراغ راه مبارزات آینده کنیم. از این راه، هم بزرگواری اسماعیل‌آغا را ارج نهاده‌ایم و هم بحثی از وقایع تاریخ صدسال پیش ملتمان را آنچنان که روی داده‌اند، به نسل امروز تقدیم خواهیم کرد.
نگارش درباره‌ اسماعیل‌آغا نیازمند تفحص در آرشیو کشورهایی همچون روسیه، انگلستان، فرانسه و... است. لازم است تاریخ واقعی آن برهه از مبارزات ملتمان به رهبری اسماعیل‌آغا را طوری تحلیل کنیم که با نتیجه‌گیری‌های مغرضانه دشمنان کرد که جهت تحریف تاریخ مبارزات و شخصیت او تلاش نمود‌ه‌اند، متفاوت باشد. به‌طور خلاصه می‌توان گفت: اسماعیل‌آغا نسبت به دوران حیات خود، انسانی فرهیخته و مترقی بود. تحت تأثیر شرایط قبل و بعد از جنگ جهانی اول، احساس ناسیونالیستی نیرومندی در او رشد یافته و به همین خاطر، اندیشه تأسیس یک دولت مستقل کرد، هدف اصلی او بوده است.
طرز پوشش و مصرف، کشیدن خط تلفن از قلعه چهریق تا مهاباد و همچنین وجود پیانو در خانه او، همگی نشانه‌های فرهیختگی اسماعیل‌آغا هستند.
جدیت اسماعیل‌آغا در تلاش برای احقاق حق ملی کرد در نامه او خطاب به حاکم آذربایجان گویاست که به سال 1922 نگاشته است: چگونه است که ملتهای کم‌جمعیت جهان که جمعیت آنها یک ‌چهارم جمعیت کردهاست، خودمختاری خود را از کشورهای ابرقدرت گرفته‌اند، برای همین اگر ملت کرد قادر به گرفتن حق خود از دولت ایران نباشد، بهتر آنست که بمیرد. شجرنامه اسماعیل‌آغا، معروف به "سمکؤى شکاک":
اسماعیل‌آغا فرزند محمد‌آغا، فرزند علی‌خان، فرزند اسماعیل‌آغا است، اسماعیل‌آغای جد اسماعیل‌آغا رئیس عشیره شکاک بود و آنها اساساً از منطقه جزیره و بوتان (واقع در کردستان ترکیه) به پیرامون ارومیه مهاجرت کرده بودند. جد اسماعیل‌آغا در دوران خود حاضر به دادن باج و خراج به قاجاریه‌ها نشده و سعی داشته تا استقلال نسبی داشته‌ باشند. بدین منظور در منطقه "گه‌لیی میرداود"، از توابع ارومیه اقدام به ساختن یک قلعه مستحکم کرده و به قاجارها وقعی نه‌نهاده است. سرانجام از سوی قاجاریه‌ها به بهانه‌ی مذاکره بر سر حل اختلافات فریب خورده و به قصد حضور در محل مذاکره قلعه خود را ترک می‌گوید. در حین پایین آمدن از قلعه به شیوه‌ی غیرانسانی به قتل می‌رسد و خانه و کاشانه‌اش به یغما می‌رود.
پس از درگذشت اسماعیل‌آغای بزرگ، فرزند او به اسم علی‌خان جانشین ایشان و ریاست عشیره شکاکها را عهده‌دار می‌شود. علی‌خان نیز به سبب عدم پرداخت باج و خراج و عدول از فرمان‌های دولت مرکزی، از سوی قاجارها دستگیر و به تهران تبعید می‌شود.
محمد‌آغا، فرزند علی‌خان پس از تبعید اجباری پدرش به ریاست عشیره شکاکها می‌رسد و بر اثر قتل پسر بزرگش به اسم جوهرآغا به دست "نظام‌السلطنه"، حاکم تبریز، به عثمانی‌ها متوسل شده و پس از چند سال زندگی در غربت دار فانی را به ‌درود می‌گوید.
بدین نحو اسماعیل‌آغا (سمکو) آخرین فرزند خانواده پس از شهادت جوهرآغا و مرگ محمدآغا، ریاست عشیره شکاک و رهبری بزرگترین خیزش ملی در کردستان ایران در زمان خود را عهده‌دار می‌شود. اسماعیل‌آغا با خانواده شیخ عبید‌الله نهری، خانواده شیوخ بارزانی، خانواده زیباریها، شیخ جیتو مهاجر و همچنین آذریهای منطقه، از طریق ازدواج خویشاوندی محکمی را ایجاد کرده بود.
ارتباط اسماعیل‌آغا (سمکو)
و همکاری کردها با انقلاب مشرطه ایران (1911 ـ 1905):
کردها به دلیل اینکه بیش از سایر مردم ایران از فساد حاکمیت قاجارها بیزار بوده و بسیاری از آنها توسط قاجارها دچار محنت، قتل عام و یغما شده بودند، به منظور امحای حاکمیت قاجارها با مشروطه‌خواهان همکاری می‌کنند و بدین‌ترتیب در چند شهر کردستان، نمایندگی مشروطه‌خواهان تأسیس می‌شود.
اسماعیل‌آغا خود نیز با محمد خیابانی، یکی از رهبران مبارز مشروطه رابطه‌ای حسنه داشته است. علیرغم اینکه انقلاب مشروطه دستاورد مبارزات دمکراتیک همه مردم ایران بود، اما نسبت به حقوق ملی کردها کم‌ترین اهمیت قایل نشده و دارای احساسی شونیستیی نسبت به کردها بود. به‌ویژه دشمنی حیدر عمواغلو، کمونیست و از رهبران مشروطه در زمان وقوع درگیری میان کردها و آذری‌های اطراف شهر خوی که از بمب برای کشتار کردها استفاده کرده است، بارزترین نمونه سوءنیت مشروطه‌خواهان نسبت به کردها بوده است. اسماعیل‌آغا برای برقراری ارتباط با قیام جنگل در مازندران نیز سعی نموده که مدت‌زمان کم آن قیام، امکان پیونددادن آن دو جنبش را از او سلب کرده است، زیرا جنبش گیلان فقط طی سالهای 1917 تا 1921 برپا بود و سرکوب شد.

مواضع اسماعیل‌آغا
طی جنگ جهانی اول:
اسماعیل‌آغا با پایه‌ قراردادن تجربه شکست خورده پیشین خود که در جنگ عثمانی‌ها علیه روسیه با عثمانی‌ها همکاری نمود و در نتیجه به‌جز برجای‌ماندن خسارات جانی و مالی بسیاری و تبعیدشدن توسط روسها، به دستاورد دیگری نرسید، طی جنگ جهانی اول به عثمانی‌ها که فتوای جهاد صادر نموده بودند، نپیوست. نه‌تنها در جنگ شرکت نجست، بلکه از مردم خواست که فریب عثمانی‌ها را نخورند. با وجود درخواست اسماعیل‌آغا از مردم، بخشی از کردهای ساوجبلاغ همچون قاضی فتاح و... تحت تأثیر تعصبات مذهبی فریب فتوای عثمانی‌ها را خوردند و علیه روسیه به جنگ رفتند.
از سوی دیگر، اسماعیل‌آغا به روسها متذکر شده بود که چنانچه از کردها جهت کسب حقوق ملی خودشان حمایت کنند، در آن صورت حاضر است با تمام قوا علیه عثمانی‌ها با آنها همکاری کند. اما روسیه تقاضای او را نپذیرفت.
سرانجام اسماعیل‌آغا، ضمن اعلام بی‌طرفی در جنگ، از فرصت پیش‌آمده بهره برد و اقدام به افزودن بر تسلیحات نیروهای خود از طریق خرید و خلع ‌سلاح سربازان روس و ایرانی می‌کند، به‌ویژه در زمانی که ایران بسیار ضعیف و ناتوان بود. متعاقب وقوع انقلاب کبیر و عقب‌نشینی نیروهای روسیه از مناطق شمالی کردستان ایران، اسماعیل‌آغا تا حد امکان سلاحهای سربازان روسی را در اختیار گرفت و جهت افزایش نیرو تلاش نمود تا با رؤسای عشایر کرد ارتباط برقرار کرده و اساس اتحاد عشایر و همکاری آنها را در راستای کسب حقوق ملی بنیان نهد.
مسئله آشوری‌ها:
همچنانکه مطلعیم، یکی از توطئه‌های اصلی دشمنان و اشغالگران کردستان از دیرزمان تاکنون، سیاست "تفرقه‌افکنی" بوده است. در ادامه همین سیاست، با ایجاد آشوب و تفرقه میان قبایل، عشایر، ادیان و ملل مختلف سعی داشته‌اند به جنبش‌های آزادیخواهانه کردها ضربه وارد کنند که مثال چنین سیاستی در اکثر حرکتهای کردستان نمایان و برجسته است.
به خصوص در زمان اسماعیل‌آغا، علاوه‌ بر دولتهایی مانند ایران و عثمانی، مشاهده‌ می‌شود که میسیونرهای غربی که فرستاده‌ انگلیس و متحدینش بودند از سویی و روسیه از دگر سوی، نقش قابل ملاحظه‌ای در تشویق آشوری‌ها علیه همسایگان مسلمان به طور کلی و کردها به‌ویژه ایفا نموده‌اند. تشویق آنها نیز فقط در چهارچوب منافع و مصالح خود آنها بوده است، نه دلسوزی برای آشوری‌ها. چرا که رابطه میان آشوری‌ها و کردها پیش از حضور آن کشورها در منطقه، نه‌تنها بد نبوده، بلکه بسیار حسنه نیز بوده است.
آن بخش از آشوری‌ها که با اسماعیل‌آغا درگیر بودند، قبلاً در کردستان بخش عثمانی و در متاطق همکاری و پیرامونش به سر می‌برند و در جریان جنگ اول جهانی، به فتوای عثمانی‌ها توجه نکرده و از روسها طرفداری کردند. دولت عثمانی به بهانه اینکه روسها به آشوری‌ها قول ایجاد دولت آشوری را داده بودند، به جان آشوری‌ها افتادند و علاوه ‌بر کشتار دهها هزار تن در دو برهه جنگ جهانی اول، آنهایی را که موفق به فرار شده بودند، ناچار به مهاجرت به شهرهای سلماس و ارومیه کرد. آشوری‌هایی که با وضعیت بسیار بغرنجی از بخش عثمانی به کردستان ایران آمده بودند، بی‌بضاعت، گرسنه و درمانده بودند، زیرا در آن زمان هم جنگ جهانی اول مسبب بحران غذایی بی‌مثالی شده بود و نیز آشوری‌ها نیز فقط موفق به جان به‌دربردن از چنگال مرگ شده بودند. به همین خاطر با ورود و استقرار در مناطق سلماس و ارومیه به راهزنی و ظلم‌وزور بر مردم منطقه به طور کلی و کردها به خصوص روی آوردند. از طرف دیگر، آشوری‌ها بر اساس وعده روسها سعی بر تأسیس دولت خود در منطقه داشتند.
روسیه به هدف تأسیس دولت برای آشوری‌ها، یک کمیته را تحت عنوان "کمیته آزادی آشوری" تأسیس کرد، به آنها فرمان مسلح‌شدن داد و به‌ویژه پس از عقب‌نشینی نیروهای روس از شمال کردستان ایران، قسمت عمده تسلیحات خود را به آشوری‌ها داده و 6000 آشوری را مسلح کرد. روسیه با این کار از سویی به جای نیروی نظامی خود، نیروی مسلح آشوری‌ها را در منطقه مستقر کرد و مناطقی مانند: ماکو، خوی قتور، سلماس، ارومیه و اشنویه را تحت سلطه آشوری‌ها قرار داد و از دگر سوی به وعده خود که ایجاد دولت برای آشوریها بود، عمل کرد.
این اقدام روسها و آشوریها، تهدیدی جدی برای اسماعیل‌آغا بود که رهبری جنبش ملی کردها را بردوش داشت و طی چند سال پس از شهادت جوهر آغا، برادر بزرگش موفق به دستیابی به یک استقلال نسبی در آن مناطق شده بود. اسماعیل‌آغا به هیچ‌وجه حاضر نبود که حاکمیت و شناسنامه کردستانی آن مناطق از بین برود.
از طرف دیگر، کاربدستان ایران نیز از یک جنبه از وعده روسها و همکاری آنان با آشوری‌ها مطلع بودند و از جنبه دیگر از ترس روسیه و انگلیس قادر نبود مشکل آشوری‌ها را خود یکسره کنند. لذا چون می‌خواستند مشکل آشوری‌ها را حل کنند و مسئولیت آن نیز دامن آنها را نگیرد، اسماعیل‌آغا را برای ازبین بردن آشوری‌ها انتخاب کردند. با این اقدام، ایران با یک تیر به دو هدف می‌رسید، یعنی دو دشمن خود را به جان همدیگر می‌انداخت و در نتیجه آنها را از بین برده و بر هر دو غلبه می‌یافت.

محمدصالح قادری
ترجمه از کردی: باران
ايرانی‌ها بدین منظور به اسماعیل آغا خاطرنشان ساختند که چنانچه در جریان امحای آسوری‌ها و یا قتل مارشیمون با آنها همکاری کند، به حقوق کردها اعتراف می‌کنند و حاکمیت او را به رسمیت می‌شناسند.
از سوی دیگر، مارشیمون که رهبر مذهبی آشوری‌ها بود، در اندیشه ملاقات با اسماعیل آغا و ایجاد یک جبهه مشترک علیه دولت ایران می‌باشد تا به کمک همدیگر، دولتهای آشوری و کرد را در آن مناطق بنیان نهند.
مارشیمون در راستای مذکور، در سال 1918 به "کهنه شهر" رفته و به دنبال ملاقات و


مذاکره با اسماعیل آغا، در حین برگشت و سوارشدن بر گالسکه‌اش، از سوی اسماعیل آغا و افراد مسلح او هدف حمله قرار می‌گیرد و همراه با صد تن از محافظینش به قتل می‌رسد.
متعاقب این فاجعه، آشوری‌ها به منظور گرفتن انتقام خون مارشیمون، رهبر مذهبی خود، فقط طی دو روز صدها نفر از کردها را به قتل رسانده، به اطفال نیز رحم نکرده، قلعه چهریق را که پایتخت حاکمیت اسماعیل بود را فتح کرده و مادر و برادرزاده اسماعیل آغا را نیز به قتل رساندند.
قابل ذکر است که همزمان با آن واقعه، آشوری‌ها در جریان جنگ با آذری‌ها و دیگر مسلمانان منطقه که 5 ماه به طول انجامیده‌است، هزاران تن را به قتل رساندند. این در حالی بوده که آشوری‌ها علاوه بر تلفات انسانی خود در آن جنگها، در جریان جنگ جهانی اول مورد هجوم گسترده عثمانی‌ها قرار گرفته، کاملاً در موضع ضعف قرار گرفته و فقط اقلیتی از آنان توسط انگلیسی‌ها نجات یافته بودند.
در جریان آن جنگها و قتل‌عام‌ها قحطی بی‌مثالی و بیماریهای ترسناکی منطقه را در گرفته بودند و شرایطی پیش می‌آید که انسانها گوشت همدیگر و گوشت حیوانهایی همچون سگ و گربه را مصرف و حیوانات نیز از گوشت انسان تغذیه می‌کنند. با این اوصاف، ترغیب آشوری‌ها از سوی روس‌ها و توطئه ایرانی‌ها برای قتل مارشیمون توسط اسماعیل آغا موجب فجایع عظیم سیاسی و انسانی شده‌است.
در اینجا این پرسش‌ها مطرح می‌شوند:
در صورتی که اسماعیل آغا با آشوری‌ها متحد می‌شد و مارشیمون را به قتل نمی‌رسانید، چه اتفاقی می‌افتاد؟ آیا در آن صورت، موضع اروپاییان و روسها نسبت به اسماعیل آغا تغییر می‌کرد؟ احتمالاً پاسخ بدین سوالات هنوز دشوار باشد، اما آنچه که واضح است، متعاقب به قتل‌رسیدن مارشیمون، روسها، انگلیسی‌ها، فرانسویان و آمریکاییان همگی علیه اسماعیل آغا به همکاری ایرانی‌ها روی می‌آورند و حاکمیت سست و لرزان رژیم تازه به‌قدرت‌رسیده‌ی رضاشاه را استحکام می‌بخشند.
هدف ایران از ترغیب اسماعیل آغا به قتل مارشیمون:
ـ انتظار داشتند که پس از قتل مارشیمون، آشوری‌ها پراکنده و سردرگم شوند که همین‌طور نیز شد.
ـ خطر مارشیمون را که از سوی متحدین حمایت می‌شد، از سر خود برمی‌داشتند که همین نیز روی داد.
ـ مسئولیت قتل او به گردن کردها خواهد افتاد و در آن صورت متحدین را علیه کردها برخواهد انگیخت، زیرا ایران از ترس متحدین قادر به انجام چنین امری نبود، این هدف نیز به نتیجه رسید.
بعدها اسماعیل آغا از قتل مارشیمون پشیمان می‌شود و خود را سرزنش می‌کند که چرا به جای رضاشاه، مارشیمون را کشته‌است و اسماعیل آغا اذعان می‌کند که با این کار به بخت خود پشت کرده و هر نوع بلایی را حق خود به حساب می‌آورد.
سوءقصد به جان اسماعیل آغا به سال 1919 میلادی از سوی زمامداران ایران:
کاربدستان وقت ایران در ارومیه با استفاده از تجربه حیدر عمو اغلو، یکی از رهبران انقلاب مشروطه که یکی از مأموران حکومت ایران را از راه بمب به قتل رسانده‌بود، به فکر قتل اسماعیل آغا توسط بمب می‌شوند. بدین منظور یک بمب را با همکاری یک متخصص ارمنی درست کرده و آنرا در یک جعبه کم‌حجم کار می‌گذارند و به عنوان هدیه آنرا از طریق مادرزن اسماعیل آغا که در یک روستای منطقه خوی به‌سر می‌برد، به خسرو، فرزند اسماعیل آغا می‌فرستند تا هدیه را به قلعه چهریق برساند. اسماعیل آغا از جعبه اهدایی به شک می‌افتد، اما یکی از نزدیکان او که در مجلس حضور داشت، جعبه را باز می‌کند و در این هنگام جرقه‌ای از جعبه برمی‌خیزد. اسماعیل آغا فوراً جعبه را پرت کرده و جان سالم به‌در می‌برد. اما در اثر انفجار بمب کارگذاشته‌شده، برادر اسماعیل آغا به‌نام علی خان به شهادت رسیده و چند تن دیگر مجروح می‌شوند. این پاداشی بود که ایرانی‌ها در ارتباط با قتل مارشیمون به اسماعیل آغا هدیه کردند! اسماعیل آغا با این سوءقصد نافرجام، هرگونه تردیدی را نسبت به دشمنی ایرانی‌ها به‌کنار می‌نهد و از سويی برای گرفتن انتقام برادرانش، جوهر آغا و علی خان و از دگرسوی در راستای کسب استقلال و آزادسازی کردها از دست ایرانی‌ها، به مبارزه می‌پردازد.
نبرهای اسماعیل آغا برای آزادی کردستان
اسماعیل آغا طی سالهای 1919 و 1920، ابتدا شهرهای سلماس و ارومیه و سپس شهر خوی را به تصرف خود در‌می‌آورد و افراد مسلح زیادی را به دور خود جمع می‌کند. در سال 1921 به شهر ساوجبلاغ یورش می‌برد و در جریان تصرف شهر، سعی دارد تا عشایر شهر با او همکاری کنند. اما بعضی از رؤسای عشایر از او استقبال به عمل نمی‌آورند و فقط عشیره مامش با او همکاری می‌کند. بدین ترتیب، جنگ به درون شهر کشیده شده و لشکر اسماعیل آغا بر شهر مسلط می‌گردد. در جریان آن علاوه كشته‌شدن 500 تن از سربازان ایرانی، عشایری که با اسماعیل آغا همکاری نکرده‌اند، دچار ضرر و جریمه می‌شوند.
بدین ترتیب، اسماعیل آغا طی سالهای 1918 تا 1922 موفق به گسترش حاکمیت خود از شهر خوی گرفته تا شهر بانه می‌شود و سعی دارد تا با کردهای سقز و جنوب استان کردستان نیز ارتباط برقرار کند.
متعاقب تصرف ساوجبلاغ و کشته‌شدن 500 تن از نیروهای مسلح ایرانی، حمله گسترده ایرانی‌ها به اسماعیل آغا شروع می‌شود. نیروهای ایرانی که حدود 4500 نفر بودند تحت فرماندهی امیر ارشد بودند. امیر ارشد، برادر زرخام، قاتل جوهر آغا و همان کسی بود که به دستور نظام‌السلطنه به جوهر آغا تیراندازی کرد. نیروهای ایرانی به نیروهای اسماعیل آغا یورش بردند که در محلی به اسم شکریازی، در محدوده شهر سلماس از سوی نیروهای مقابل شکست خورده و فرمانده آنها کشته می‌شود و بدین ترتیب، اسماعیل آغا انتقام برادرش را می‌گیرد.
در سال 1922، نیرویی چریکی‌ که تعداد آنها 4 تا 5 هزار نفر بوده، با فرماندهی خالو قربان به نیروهای اسماعیل آغا حمله می‌برند. خالو قربان که کرد کرمانشاه بود، زمانی با شورش جنگل در شمال ایران همکاری می‌کرد که به دنبال ایجاد تفرقه میان رهبران جنگل، سر از تن جداشده‌ی میرزا کوچک‌خان را پیش رضاخان می‌برد و در مقابل، درجه عالی نظامی پاداش می‌گیرد.
خالو قربان به رضاشاه وعده ازبین‌بردن اسماعیل آغا را داده بود و بدین منظور، از مسیر ساوجبلاغ و میاندوآب به نیروهای اسماعیل آغا یورش می‌برد. حمله نیروهای خالو قربان به سبب وجود هشیاری و اتحاد میان عشایری مانند هرکی‌ها، برادوستی‌ها، مامش‌ها، منگورها، زرزاها و ... در منطقه "داشامجید" مهاباد درهم شکسته شد. خالو قربان که در کوه خزایی پناه گرفته بود، پس از شکست نیروهایش مورد حمله قرار می‌گیرد، به ایندرقاش فرار کرده و در آنجا خود به قتل می‌رسد و بخش زیادی از نیروهایش کشته شده و بخش دیگری از آنان ناامید و درهم شکسته به سوی تبریز عقب‌نشینی کردند.
اسماعیل آغا به سال 1922 طی جنگ گٌلمه‌خانه موفق می‌شود که انبار مهمات و آذوقه نیروی دریای و زمینی ایران را در اختیار گیرد و با آزادسازی دوباره ارومیه از دست لشکر ایران، به پیروزی بی‌نظیری برسد و این موفقیت موجب افزایش محبوبیت و کسب اعتماد میان مردم گردید.
سنگین‌ترین جنگی که از سال 1922 به بعد میان نیروهای اسماعیل آغا از یک طرف و نیروهای ایرانی به همکاری انگلیسی‌ها و ارمنی‌ها از طرف دیگر روی داده‌است، جنگ قلعه چهریق به سال 1922 بوده‌است. به دنبال شکست‌هایی که نیروهای ایرانی طی سالهای 1921 تا 1922 متحمل شدند، یعنی همان سالهایی که رضاخان سردار سپاه بود، تعدادی از ژنرالها، سرلشکرها، سرتیپ‌ها و فرماندهان ایرانی با فرماندهی ژنرال جهانبانی، یک نیروی 15000 نفری متشکل از سواره‌نظام و پیاده‌نظام و نیروی دریایی را از چندین سو، هم از جبهه ارومیه و هم از جبهه سلماس به منطقه گسیل می‌دارند و به نیروهای اسماعیل آغا هجوم می‌برند. بعد از چند روز درگیری که حتی به جنگ تن به تن نیز انجامید و به سبب آتش شدید توپها، نیروهای اسماعیل آغا شکست خوردند و حاکمیت چهارساله اسماعیل آغا در شهرهای ارومیه و سلماس پایان می‌پذیرد. پس از تصرف قلعه چهریق از سوی نیروهای ایران، ارتش در سراسر کشور جشن پیروزی برپا می‌کند.
نیروهای دولت متعاقب شکست اسماعیل آغا، او را تعقیب کرده و در چندین محل منطقه شپیران سلماس، از جمله ساری‌تاش و "که‌له‌ره‌ش" با نیروهایش درگیر شده و سرانجام با همکاری ترکها، اسماعیل آغا را مجبور به ترک کشور و توسل به ترکیه می‌کنند. مهمات و تسلیحات نیروهای اسماعیل آغا از سوی ترکها مصادره می‌شود، چراکه آنهنگام رضاخان و کمال آتاتورک بر سر ازبین‌بردن جنبش کردها به توافق رسیده‌بودند.
اسماعیل آغا در سال 1923 ترکیه را به قصد دیدار با شیخ محمود که در کردستان عراق بپا خواسته بود، ترک می‌گوید. او در حین سفر، در محلی به نام "گل دیریان" به کمین ترکها می‌افتد و در نتیجه آن، همسرش به اسم جواهر و چند نفر از محافظینش کشته شده و مقادیر زیادی از دارایی و ثروت او به یغما می‌رود، اما خود و چند تن از سوارکاران همراهش جان سالم به‌در کرده و خود را به "بحرکه" در نزدیکی اربیل می‌رسانند. اسماعیل آغا زمانی که در بحرکه به‌سر می‌برد، سعی داشت تا با همکاری سیدطه با انگلیسی‌‌ها ارتباط برقرار کند، اما در این کار ناکام می‌ماند. همچنین بعد از اینکه در سلیمانیه از سوی شیخ محمود مورد استقبال گرم قرار گرفت، بسیار تلاش نمود تا بلکه شیخ محمود بتواند در سلیمانیه با انگلیسی‌ها به توافق دست یابد، اما سودی دربرنداشت.
بعد از اینکه وضعیت حرکت شیخ محمود در سال 1924 به سوی مخدوش‌شدن روابط با انگلیسی‌ها پیش می‌رود، اسماعیل آغا دوباره به ترکیه بازگشته و پس از یک سال اقامت پنهانی، با رضاشاه ارتباط برقرار می‌کند و خاطرنشان می‌سازد که چنانچه اجازه اقامت در املاک خویش را به او بدهند، حاضر است در برابر رضاشاه سر فرود آورد. رضاشاه تقاضای اسماعیل آغا را می‌پذیرد و او در سال 1925 به ایران بازمی‌گردد. رضاشاه در همان سال با اسماعیل آغا دیدار می‌کند. اسماعیل آغا همراه با 500 تن مسلح از رضاشاه استقبال به عمل می‌آورد که این صحنه مهمان را هراسناک می‌کند. رضاشاه به فکر فرار از آن مهلکه می‌افتد. تدبیر رضاشاه این بود که همراه با یکی از نزدیکان خود شب را با اسماعیل آغا تخته‌نرد بازی کنند و به او ببازند تا هم میزبان را سرگرم کرده و هم خشم او را فرو نشانند تا خود را نجات دهند. اسماعیل آغا در سال 1926 بازهم به شهر سلماس و پیرامونش یورش می‌برد، اما به موفقیت نمی‌رسد و دوباره مجبور به توسل جستن به ترکیه شده که در آنجا نیز دستگیر و به عراق فرستاده می‌شود.
در سال 1927 یک بار دیگر به ترکیه برمی‌گردد و بعد از یک سال، یعنی به سال 1928، بازهم به عراق باز می‌گردد که رضاشاه از عراق درخواست استرداد او را دارد. بدین نحو، اسماعیل آغا در شرایطی نامساعد به مدت 2 سال در مناطق مرزی به‌سر می‌برد که سرانجام به خاطر وعده ایرانی‌ها و زلزله‌ای که چهریق را ویران نموده‌بود، جهت انجام مذاکره بر سر وعده مسئولیتی که به او داده شده‌بود، به کردستان ایران برمی‌گردد. او نیز همچون جوهر آغای برادرش فریب وعده دروغین دشمن را خورد و در دامی می‌افتد که ایرانی‌ها گسترانده بودند و سرانجام در مورخه 21/6/1930 همراه با خورشید آغای هرکی به شهادت می‌رسد و فرزنش خسرو زخمی شده و به ترکیه پناه می‌برد. اسماعیل آغا بدین نحو پس از 40 سال مبارزه علیه حاکمیت قاجارها و رضاشاه پهلوی شهید شد. جسد اسماعیل آغا به منظور زهر چشم گرفتن از مردم، چند روز در شهرها نمایش شد.

Donnerstag, 18. Dezember 2008

چوارخشتةکييةکانينينيني حةکيم عومةري خةييام

بةس گثژ و نةزان و هثذ بة، خؤ تؤ زثذ نينينيني
ژثر خاک بکرثي، دووبارة بت هثننةوة دةر
بةس گثژ بة لة ناو پثنج و شةش و حةوت و چوار
مةي فذکة! دةتاوثيتةوة وةک بةفري پار
نةت زانينينيني لة کوثوة هاتگي ذؤژي بةرث
ناشزانينينيني بةرةو کوث ية بةري پاشة هةوار
تا کةنگث خةريکي پثنج و چواران مةيگثذ
دصخؤشي بدة بة کؤذي ياران مةيگثذ
ژين کورتة ئةوةي نايةنث خةم دابگرين
بؤم تثکة بة يادي چاوخوماران مةيگثذ
خؤلالالالامةدة ، دةي! بادة کة با بث مةيگثذ
بةرماص و جبةت گرةو لة لالالالابث مةيگثذ
گوث بگرة لةمن : هةرچي مةلالالالا و شثخ گوتيان
دة گوثي مةگرة، لالالالات وةکوو با بث مةيگثذ
جارثکي بة مةستيتيتيتي عةرةبثکي پثخواس
نةيزانينينيني لة لؤکي هةمزة ذاساوة بة داس
مةي بؤية حةرام کراوة، سا سةيري کةن
کورد بؤية دةصث لة هةمزة چي داوة هةباس؟!

كُردهاي چهاردولی

كُردهاي چهاردولی
(2-2)
نادر غلامي: كارشناسي ارشد تاريخ و تمدن ملل اسلامي


ادبیات
در فهلویات باباطاهر همدانی در بسیاری از موارد از واژه های مختص لکی- چهاردولی استفاده شده است که برای مثال به آن اشاره می کنیم.
بوره ای روی تو باغ بهارم
خیالت مونس شب های تارم
سر کويت بتا چند آیم و چِم
ز وصلت بینوا چند و آیم و چِم
بوره کز دیده جیحونی بسازیم
بوره لیلی و مجنون بسازیم
ز عشقت آتشی در بوته دیرم
در آن آتش دل و جان سوته دیرم
و اما واژه هاي چهاردولي
کلمه 'دیرم' فعل است و به معنی 'دارم' می باشد، کلمه 'چم' اگر فعل باشد از چوئین = رفتن به معنای چـِم = رَوم است، اگر اسم باشد چَم به معنای رودخانه است
«دیرم» (دارم): تن محنت کشی دیرم خدایا، دل حسرت کشی دیرم خدایا
«ته - تُوه» (تو): بی ته یارب به بستان گل مرویا
«وینم» (ببینم): گرم دسترس نبی آیم ته وینم
«بَسُم» (بچوم، بروم): بسم آنان بوینم که ته وینند
«بوره – بِی ره ُو» (بیا): دمی بوره بوین حالم ته دلبر
«سوته – سوتیاه-سوزیاه» (سوخته): بوره سوته دلان با ما بنالیم
«واتنی - وتنی» (گفتنی): به کس درد دل مو واتنی نه
خطری که این گویش چهاردولی را تهدید می‌‌کند، مهاجرت ساکنان این روستاها به شهر های آذری زبان و از بين رفتن اين ايل قديمي كرد ايراني است.
زبان پارسی باستان زبان زمان هخامنشیان مستعمل بوده و ریشه زبان فارسی امروزی است در زیر نمونه ای از اشتراک دو زبان را می بینید که این موارد خیلی زیادند و کلمه دیگر مترادف ندارند و همان کلمه امروزه استفاده می شود.
فارسی کردی چهاردولی پارسی باستان
آن
ما
آهن
بلند
ماه اَوَ
ایمهَ
آسِن
بَرز
مانگ اَو
ایمهَ
آسِن
بـِرِز
ماونگ
بسیاری از واژه های کنونی انگلیسی از ریشه زبان اوستایی هستند. واژه هایی می توانیم بیابیم که در زبان فارسی باستان و از جمله زبان اوستایی کاربرد داشته و بسیاری از آنها در زبان فارسی کنونی منسوخ شده و مصطلح نیستند.
دختر: چهاردولی دُت- اوستایی doughitar - ـ انگلیسی (doughter)
ابرو: چهاردولی بروْ ـ اوستایی brvat - انگلیسی brow
مجلس ترحیم: چهاردولی پرسه perseah که یک واژه اوستایی است.
زن: چهاردولی ژن ـ اوستایی jeni
بریدن یا خرد کردن: چهاردولی کُوْت کِردن - انگلیسی کات cut
کلمات ترکی در این گویش زیاد است، مثلاً آچِغ (باز) از آچماق ترکی. در این گویش از اسماء خاص مکانها و اسماء فامیلی مانند امو اغلی (پسر عمو) و غیره ـ اکثراً ترکی ـ استفاده شده است.
به چند واژه گویش چهاردولی توجه كنید و آن را مقایسه کنید:
فارسی سورانی چهاردولی توضیحات
دختر كه نشك (كه‌چ) دُت معادل اوستایی
عروس بوْك وَوی -
عروسی زماوَند سوْير 'سور' واژه مادی و پارسی
قرمز سوْر قرمز مقایسه معانی سور
غروب خورشید خوْراوا خوْراوا واژه های مادی و پارسی (خوراوان = مغرب)
طوع خورشید خوْرهه لات خوْردرچو خوْراسا خوراسان یا خُراسان = مشرق
نمک خِوی خوْا -
خدا خوْا خدا مقایسه معانی 'خوا'
مرغ مریشک مامر -
داستان چیروْك نَقل -
كوتاه كوْرت كوْل -
گفت گوْت(كوْت) وَت -
خوب باش خاس -
بالا سَروْ بان -
خواستن داوا تووام -
گوسفند مَر پَز -
زیاد زوْر فره -
مَرد مِرد پیایْ -
فردا صـِبـیِنی (بیانی) سوْ (شَوَکی) 'سو' از کلمه صبح تبدیل به صوح (قاعد دوم زیر)
1-در گویش چهاردولی بعضی کلمات فارسی حرف ((ز)) را با حرف ((ژ)) تلفظ می کنند: فارسی 'زنگ - پاس، چهاردولی ژَنگ'، 'فارسی زَن، چهاردولی ژِن'،' فارسی زیر، چهاردولی ژِیر'،' فارسی تیز، چهاردولی تیژ'،'فارسی دراز، چهاردولی دراِژ- دریژ'.
2- در گویش چهاردولی بعضی کلمات فارسی حرف ((ب)) را با حرف ((وْ)) تلفظ می کنند: 'فارسی آب، چهاردولی آوْ'،' فارسی زبان، چهاردولی زوْان'،' فارسی ابر، چهاردولی اوْر یا هوْر معادل اوستایی'،
'فارسی خبر، چهاردولی خوْر'،' فارسی آباد، چهاردولی آوْاد'، 'فارسی سبز، چهاردولی سوْز'،' فارسی شب، چهاردولی شوْ'،
اگر بعد از حرف الف حرف (ب) بیاید حتماً این قائده رعایت می شود.
۳-در گویش چهاردولی بعضی کلمات فارسی دارای حروف اضافه هستند: فارسی کوه، چهاردولی کِویَه'، فارسی سرد، چهاردولی سارد'، 'فارسی لانه، چهاردولی هِیلانه'،' فارسی راه، چهاردولی رِیگاه'، 'فارسی چمن، چهاردولی چیمن'، فارسی دور، چهاردولی دویر'،'فارسی جو، چهاردولی جویه'‌،‌' فارسی خورد، چهاردولی خوارد'و ... .
4 - در گویش چهاردولی از بعضی کلمات فارسی حرف ((د)) و حرف ((ت)) حذف می شوند : فارسی تند، چهاردولی تُن'،' فارسی باد، چهاردولی با'،' فارسی گندم، چهاردولی گَنِم'، ' فارسی بید، چهاردولی بی'،' فارسی ماست، چهاردولی ماس'، 'فارسی دست، چهاردولی دس'، 'فارسی دستمال، چهاردولی دسمال' و. . ..

مقايسه واژگان کردی چاردولي با ديگر زبانهاي هندواروپايي
انگليسي آلماني فارسي چاردولي
Very

Short

Great

Month

Brother

Sehr

Kurz

gross

Mond

Bruder زياد

كوتاه

بزرگ

ماه
برادر

Fra

Kul

Gawra

Mang

Bra
ابياتي چند از کردی چهاردولي
دالك ئه ي ته نيـا به هـار مـاله كه م زه خم من مه رهه م توني ئه ي چا وه كه م
(مادر اي تنها بهار زندگيم زخم من مرهم تويي اي چشم من)
دل وه هه ر كوره بچت گياني تونه هه ر تو ته نيا عشق و رنگ وده نگه كه م
(دل به هر كجا برود جانش تويي تو تنها عشق و رنگ وصداي مني)
من چه بيژم شونخفتن هاي تون يا كه لالا كردنـت لاي بِشكه كه م
(من چه بگويم از شب نخوابيهاي تو يا كه لالايي كردي تو كنار گهواره ام))
بـولبـول گولـزار ئيمـان دلـي دالكه كه م بي تو شكيا باله كه م
(بلبل گلزار ايمان دلي مادرم بدون تو بال پروازم شكست)


ئه ي هاوار بسه سرمه مكیشه و قسیه م بكه له لاي منيشه
مه گه ر نازاني قه ومولزالمين و كوچك سه خت ئه شكه نن شویشه
(اي داد و بيداد بسه سرمه به چشمت نكش / به حرفـم گوش كـن كنـارش نشين مگـر نمي داني قوم ستـم كـاران / با سنگ سخت شيشه را مي شكنند)
تو وي مناله فره ئه نازي ئه را ئونه ئه ديتي بازي
مه گه نازاني له وه قت پيري ئه وه وه ك ئه نته ر تون ئه ده ت بازي
(تو به اين بچه زياد مي نازي چرا اينقــدر اورا بـازي مي دهي
مگر نميـداني در وقت پيـري او تو را مانند ميمون بازي مي دهد)

ضرب المثل هاي چهاردولي:
كاري كي سه داقه ت ئه كه تي گلووله ناكه تي (كاري را كه صداقت انجام مي دهد گلوله نمي تواند ) / گه ورا چ جوير پاي بخشنت بويچكه ش ئاوا پاي ئه خشن (بزرگ چه جوري رفتار بكند كوچك نيز از او تقليد مي كند) / آدم بويچك ئدعاي فره س (انسان کوچک ادعايش زياد است) / ئه سب خوه ت نه لاي ئه سب بخشالي مه وه سه و (اسب خودت را كنار اسب بخشعلي نبند )/ ئادم بويچك فره زا نه (انسان قد كوتاه فرزانه است ) / وه سه گ بوي وه دالك و باوك نه وي (مثل سگ باشي اما پدر و مادرنباشي) / ميوان روژي خوي ئه يه رت (مهمان روزي خودش را مي آورد) / كه ره كه مه مره به هاره، چويزه ي كه نگر دياره (الاغ نمير بهاره، كنگر روئیده)
كوچيكي فرره دامه (سنگش را دور انداخته ام) / وه ك ره وي سه د فيل ئه زانت (مانند روباه صد حقه بلد است) / وه ك پخشه كوره ئه چته قورغ ئاده م (مانند پشه در گلوي انسان گير مي كند) / وه سه ر ساق خوت جاچكه مه ليشكه نه (به سر سالم خودت آدامس نچسبان) / وه كيرويشك ئه يژوت بووا، وه تانزي ئه يژوت بگري (به خرگوش ميگويد فرار كن به سگ شكاري مي گويد بگيرش)
بازيهاي محلي چهاردولي:
1) په ل په لانه : يك بازي دو نفره كودكانه است در اين بازي يك چوب 1 متري و يك چوب 25 سانتي متري و دو سنگ كه هر كدام تقريبا دو كيلو مي باشند به عنوان پايه براي تكه چوب 25 سانتي متري لازم است. هر دو سنگ در رديف هم به اندازه همان تكه چوب 25 سانتي متري قرار مي گيرند و آن تكه چوب بر روي آن دو سنگ قرار مي گيرد فرد با چوب 1 متري كه آن را در زير چوب قرار داده است با قدرت تمام آن را پرت ميكند فرد دومي بايد آن تكه چوب را طوري بيندازد كه به نزديك دو سنگ بيفتد اگر چوب 1 متري به آن رسيد و به اصطلاح چهاردولي آن را « چلاند» يعني ابتداي چوب به سنگ بچسبد و انتهاي آن نيز به تكه چوب بچسبد. در اين صورت فرد اولي سوخته و بايد جايش را به فرد دوم بدهد. اما اگر تكه چوب دورتر از سنگها بيفتد در اين صورت فرد با متر كردن از سنگها تا جايي كه چوب افتاده است امتياز كسب مي كند هر متر يك امتياز. بازي با توافق دو طرف تا 1200 امتياز و حتي بيشتر ادامه پيدا مي كند.
2) دول دولانه: شبيه همان بازي په ل په لانه است به گونه اي كه در اين بازي از يك سنگ استفاده مي شود و با همان دو چوب كه فرد اول چوب 25 سانتيمتري را در تماس با چوب يك متري پرت مي كند. فرد بايد بتواند با دراز كش روي زمين به گونه اي كه پايش در تماس با سنگ و دستش به چوب پرتاب شده برسد 'چلاندن') فرد اولي را سوزانده و جاي او را بگيرد. اما اگر نتوانست اين كار را بكند، فرد با متر كردن از سنگ تا جايي كه چوب افتاده است امتياز كسب مي كند. هر متر يك امتياز سپس بر حسب هر امتياز بطور عمودي به چوب 25 سانتي ضربه وارد مي كند و برحسب امتياز چوب تا هر مسافتي كه رفت فرد بازنده بايد با خواندن يك جمله «ئالي مالي كا مه مه دالي زم به له زو» به گونه اي كه واو آخري را با يك نفس از آن مسافت تا كنار سنگ بدود. اگر نفسش را تازه كند سوخته و فرد برنده دوباره با همان دو چوب چند تا سر چوبي مي زند و امتياز كسب مي كند و دوباره همان عمل ضربه زدن را شروع می كند و بازي به همين منوال ادامه پيدا مي كند تا فرد برنده شود.
3) كويپان بازي: چهار نفره، وسايل لازم دو عدد چوب 5/1 متري و يك
پلاستيك مانند جاي شامپو يا مايع ظرف شويي يا چوب پنبه، به اين صورت كه چاله اي كوچك حفر مي كنند. و دو نفر بازي را شروع مي كنند و در كنار چاله مي ايستند و با چوب نمي گذارند كه دو نفر ديگر پلاستيك را در چاله بيندازند. اگر اين كار را كردند بازي را به دست مي گيرند. اگر بازنده شدند همانند بازي دول دولانه با همان چوب هر دو نفر چند تا سر چوبي مي زنند و امتياز كسب مي كنند. سپس بر حسب هر امتياز بطور عمودي به چوب پنبه ضربه وارد مي كنند و بر حسب امتياز چوب پنبه تا هر مسافتي كه رفت هر دو فرد بازنده بايد با خواندن يك جمله «ئالي مالي كا مه مه دالي زم به له زو» به گوناي كه واو آخري را با يك نفس از آن مسافت تا كنار چاله بدود ودر هرجايي كه نفسش قطع شد فرد دومي ادامه مي دهد تا به چاله برسند و بازي را از دست دو نفر قبلي بگيرند. بازي به همين منوال ادامه پيدا مي كند.
4) گورزان بازي: اين بازي شش نفره تا هشت نفره است. وسايل لازم كمربند به تعداد افراد .نحوه بازي، يك محوطه 12 تا 16 متري مربع شكل را با خطي مانند گچ يا آب مشخص مي كنند، افراد به دو گروه سه يا چهار نفره تقسيم مي شوند. گروه اول بازي را به دست مي گيرند و گروه دوم داخل محوطه قرار مي گيرند. گروهي كه بيرون هستند با كمربند به جان گروه اول مي افتند هر يك از افراد گروه دوم اگر توانست با لگد به يكي از افراد گروه اول بزند به گونه اي كه پايش از خط بيرون نيا يد حتي اگر پايش با او تماس حاصل كرد بازي را واگذار مي كنند و جايشان را عوض مي نمايند. 5)جويراو بازي 6) قاپ بازي 7) هفت سنگ 8) هنگه شيلي 9) شوبه شوبه: همان قايم موشك بازي است كه بايد فرد را ببيند. به محض ديدن فرد اورا شوبه مي كرد 10)چاوچاركي: همان شوبه شوبه بازي است كه بايد فرد را مي ديد به محض ديدن فرد برعكس بازي اول بايد فرد ديده شده را نيز مي گرفت. 11) زاپان يا خط بازي 12) مرزق بازي 13) پادشاه ، وزير 14) قه له ماسنگ بازي و تيروكمان بازي 15) كه للا بازي يا مرمرانه 16) سه كوچك يا پنج كوچك: كه سه سنگ را با يك يا دو دست پشت سر هم بالا و پايين مي انداختند به گونه اي كه هيچ يك از سنگها به زمين نيفتد اگر بطور متوالي اين كار را ادامه مي داد و موفق مي شد اين كار را با پنج سنگ ادامه مي داد. 17) دين گله دويشاو: همان الاكلنگ بازي است. 18)قیچی قیچی .
آداب و رسوم ازدواج:
ده زويران (نامزدي): نامزدي معمولا شب هنگام صورت مي گيرد. شكستن قند و تقديم روسري و انگشتري( لچك و كلكه وانه بردن) از طرف خانواده پسر به خانواده دختر آغاز رسمي نامزدي است. كه در لهجه محلي به 'قن شكانن'، معروف است.
خوازمه ني( خواستگاري): براي تشكيل خانواده ريش سفيدان طايفه به منزل دختر (وه وي) رفته و تمام قرار مدارها از قبيل مهريه و شير بهاء را مي گذارند و پس از موافقت روز عقد (روژ عغد) تعيين مي شود .
ده س ماچ كردن (دست بوسيدن): در مراسم عقد يكي از برادران يا نزديكان پسر(زاوا) بلند شده دست بزرگ خاندان يا پدر دختر را مي بوسد. پس از اجراي صيغه عقد قندي را كه همراه آورده اند شكسته و مبارك باد مي گويند و نامزدي آغاز مي شود .
كوشت: جشن عروسي يك هفته ولي در بيشتر موارد چهار روز به طول مي انجامد. روز اول بزرگان خانواده و ريش سفيدان براي صرف ناهار دعوت مي شوند در اين روز خواربار مورد نياز به خانواده عروس فرستاده مي شود كه آن را كوشت مي گويند. گوسفندي را به طرز زيبايي تزيين كرده به گونه اي كه پارچه قرمزي را به گردنش بسته و آينه كوچكي به پيشانيش نصب مي كنند همراه با مقداري برنج روغن سيب زميني پياز ميوه با مراسم خاصي كه با رقص و پايكوبي همراه است به خانه عروس روانه مي كنند.
شيريني خوران (خوردن شيريني): روز دوم عروسي پس از صرف ناهار مدعوين در اين مراسم به رقص و پايكوبي مي پردازند
حمام روه ين وه وي (حمام رفتن عروس): روز سوم روز حمام رفتن عروس است بعد از ظهر عروس به همراه تعدادي از دختران همسال خانواده خود و خانواده پسر به حمام ميرود. همزمان با رفتن عروس به حمام در خانه داماد عروسي جريان دارد. در اين موقع دختر بچه اي خبر مي آورد كه عروس آماده است. افراد همگي به همراه نوازندگان با رقص و پايكوبي جلو حمام مي روند. اسب آذين شده اي را براي سوار شدن عروس آماده مي كنند. او را سوار بر اسب كرده به خانه داماد مي برند و خود را براي مراسم حنابندان آماده ميكنند.
خه نه به نان (حنابندان ): پس از صرف شام، پياله اي پر از حنا آورده و جوانان مقداري از آن را برداشته روي دست خود مي گذارند. در وسط اتاق مجمعي قرار داده و هر كس به دلخواه هر مبلغي كه توانست كمك مي كند كه در محل آن را سورانه مي گويند.
خووان: مجمعه هاي پر از ميوه و شيريني، حنا، گل، كشمش و.... مجمعه مخصوص داماد و ساقدوشها كه خووان ناميده مي شود توسط عدهاي كه آنها را روي سرشان نهاده اند از خانه عروس خارج مي شود. تعداد خووانها 3،5،7، مجمع است به محض خروج آنها مشعل بزرگي را روشن مي كنند (شه مه لان) و با رقص و پايكوبي كه به لهجه محلي چوپي مي گويند با خواندن : خه نه به ندان، خه نه به ندان، خه نه به ندانيسي / له دویكه وه له پيره كه دالكي وه قوربانيسي (حنابندان، حنابندان، حنابندانش است / از ديروز و از پريروز؛ مادرش فداي اوست.) به طرف خانه پدر داماد حركت مي كنند. پس از ورود ساقدوشها و سولدوش كه در
لهجه محلي به آن «برازاوا» مي گويند شمع به دست در حالي كه داماد را در ميان گرفته اند چند دور اتاق را مي گردند. سپس رو به قبله می نشينند و مجمعه مخصوص داماد را كه در آن جوراب، آيينه، صابون، دستمال، شانه و مقداري شيريني و ميوه است جلو او مي گذارند و در نهايت او زاوا (داماد) مي شود .
پاخه سوي: همراه عروس پيرزني با تجربه از طرف خانواده دختر به خانه داماد مي آمد و حكم راهنماي زوج را دارد. روز بعد پيرزن دستمال مخصوص را كه نشان روسفيدي عروس در حجله ودر كل لياقت و پاكدامني خانواده اوست به پدر و مادرعروس نشان داده سربلندي و روسفيدي آنها را تبريك مي گويد.
آداب و رسوم نوروز
گستردگي رسوم و خصلتهاي فرهنگي چهاردولي ها به مرور در همه زندگي شهري رو به فراموشي و برخي ديگر كمرنگ شده است. اينك شرح مختصر و موجز برخي از اين آداب و رسوم خواهد آمد :
جشن نوروز در ميان چهاردولي ها با آيين ها و مراسم گوناگوني برپا مي شود كه عبارتند از:
سرناو: تمامي افراد از طلوع آفتاب به صحرا، بالاي تپه (تپه دريژ)، كنار آسيابهاي آبي، خصوصا كنار رودخانه ها مي روند. اين سحرخيزي در آخرين چهارشنبه سال را در محل سرناو مي گويند. سواركاران ايل اسبهاي خودشان را در اين صبح زود به مسابقه مي گذارند كه اين دلالت بر روحيه دلاوري و هميشه آماده بودن است. با آب دست و صورت خود را مي شويند و به آيينه نگاه مي كنند تا صميميت و پاكي نصيبشان شود هفت بار از روي آب مي پرند و مي گويند: ده رد و به لام وه ي ئاوه و بره وه ت (درد و بلام توسط اين آب برود) يا با بيلچه اي خاك چمن دار را برگردانده خطاب به آن مي گويند كه درد و بلام زير اين خاك دفن شود زنان با قيچي آب را قيچي كرده اعتقاد دارند آب روان بخت گره خورده شده را باز مي كند .
عيد سييه: عيد سياه در ديدوبازديدهاي نوروزي رسم است كه اول به خانه ي كساني بروند كه عزادارند و به مسجد بروند.
سر خاك: ( جشن فرودگان: پنج شنبه آخر سال: فرودگان بازگشت فروهر( مردگان)است. آريايي يـان باستان بر اين باور بودند كه فروهر(مردگان)در روز پنج شنبه ي آخر سال براي ديدن خانمان و كسان خود به زمين باز مي گردند. در كتـاب السماء العالم ص19 آمده است: در نوروز خداوند از بندگان پيمان گرفت تا او را پرستش كنند و براي او شريك قایل نشوند و به آيين فرستادگانش درآيند و دستوراتش را بپذيرند و اجرا كنند.)پنجشنبه آخر سال مردم به زيارت اهل قبور مي روند و پخش حلوا خرما و....از حسنات رايج اين روز است. عقيده عمومي بر اين است كه با اين عمل موجبات آمرزش مردگان را فراهم مي آورند و ياد مرگ را همواره در خود زنده نگه مي دارند. اين مراسم در عرف محل «سر خاك.» ناميده مي شود .
بان باجه يا شال خستن : در مناطق چهاردولي افراد بالاي بام خانه رفته و به ميمنت سالي خوش و پر بركت شالي را از باجه كه سوراخي براي تهويه هوا در ساختمانهاي قديمي بود مي انداختند. معمولاً به گوشه شال اينان مقداري شيريني و آجيل يا پول به عنوان هديه توسط صاحب خانه بسته مي شد و شال اندازان بدون مشخص كردن هويت خويش به خانه فرد ديگري مي رفتند .
چهارشنبه سوري) : از ديگر مراسم كهن چهاردولي ها كه در مناطق چهاردولي نشين به آن مي پردازند، « آخر چوار شممه » است كه در غروب آخرين سه شنبه سال و در شب چهارشنبه انجام مي شود. به اين منظور خار، بوته، گون و كاه جمع آوري مي شد و با درست كردن پشته هايي كه معمولاً (در محل كوما مي گفتند) رو به سمت قبله مي نهادند و سپس آتش زدن آنها، از روي آتش مي پريدند و هنگام پريدن با خوشحالي مي خواندند. ده رد و به لام وه ي ئاگر و بره وه ت(درد و بلاي من با اي آتش برود) . اين مراسم را در محل چلله قاوان (فراري دادن چله ) مي گويند.
فال گوش ايستادن: شب چهارشنبه سوري افراد به ويژه زنان و جوانان دم بخت به در منازل يا پشت بام ها رفته و با دقت به حرفهاي افراد خانواده گوش مي دادند. اگرموضوع سخنان اهل خانه جالب بود آن را به فال نيك ميگرفتند و گر نه، نيت خود را به فال بد تعبير مي كنند.
بازی هیلکه شکانن (شکاندن تخم مرغ): به این صورت که نوجوانان دو نفری تخم مرغهایشان را بصورت افقی به هم میزنند هر تخم مرغی که شکست باخته، باید تخم مرغش را به برنده بدهد و تا هر چند تخم مرغ بازی ادامه دارد.
عيدانه سه ندن و عیدانه دایین (عيدي گرفتن و عیدی دادن): رسم بر اين است كه بزرگان فاميل، برادر به خواهر و پدر به اعضاي خانواده عيدي مي دهد رسم بردن عيدي يك روز يا دو روز قبل از سال تحويل بوده است. به اين صورت كه براي فاميل هاي نزديك از لحاظ مسافت يك جعبه شيريني همراه عيدي كه ممكن است نقدي يا جنسي باشد را در يك سيني قرار مي دادند و يك پارچه قرمز بر روي آن مي كشيدند و فرزند كوچك خانواده اين عيدي را براي عمه يا خاله و...... مي برد و از آنها يك جفت جوراب يا مقداري پول به عنوان عيدي (كه در لهجه محلي به آن جي عيدانه مي گويند.) دريافت ميكرد.
سِنزه وه ده ر: در اين روز چون منطقه چهاردولي بخاطر زرينه رود دشت وسيع و سرسبزي دارد و به چهاردولي به آن قوپي مي گويند به تفريح و شادي می پردازند. بعد از ظهر سيزده اسب سواران ماهر با اسب سواري و معلق زدن بر روي اسب و نوازندگان محلي با نواختن طبل و سرنا و عدهاي هم با رقص و پايكوبي محلي (چوبي) رونق و صفاي بيشتري به شادي و تفريح مردم مي بخشند. آخرين مراسم نوروز، سيزده سال است . در اين روز مردم بيشتر به كنار رودخانه ها خصوصا رودخانه جغاتو و در دل طبيعت مي روند و به صورت گروهي، آخرين روز نوروز را گرامي مي دارند. مردم در اين روز هر كدام سيزده سنگ را به رودخانه مي اندازند تا نقص و مشكلات سال جديد با آب برود و سالي پر از بركت داشته باشند.
شه و چله: از مراسم كهن چهاردولي ها كه هم از منزلت خاصي برخوردار است . شب اول دي ماه هر سال را اهل خانواده و خويشان و گاه همسايه ها گردهم مي آيند تا آيين شب چله را برگزار نمايند. براي مراسم شب چله، معمولاً خوردني ها و تنقلات و آجيل زيادي فراهم مي آورند. هندوانه به سفره اين شب رنگ و بوي ديگري مي بخشد و به قولي، هر كس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگي نمي كند.
منابع:
منابع دوران صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و معاصر.
اميرخضري ـ اسماعيل، قيام آذربايجـان و ستارخـان، تهران، 1379ش.
سيفي بنابي ـ عبدالله، صفحه ايي از كتاب قطورتاريخ مشروطه.
كسروی ـ احمد، تاريــخ مشروطه ايران، تهران،1349ش.
كسروی ـ احمد، تاريــخ هجده ساله آذربايجـان، تهران،1349ش.
دائره المعارف بزرگ اسلامي ج12 مقاله5087
کتاب وقایع محمدی
کتاب آبی، غائله ی مراغه ، كتاب مراغه از نظر اوضاع طبيعي، اجتماعي، اقتصادي و تاريخي، يونس، مرواريدص786.
جمشيد محبوبي، نگاهي به تاريخ و جغرافياي مياندوآب، ،شاهيندژ و تكاب، انتشارات پروین، 1370ش.
فرهنگ آبادیهای ایران،سازمان برنامه و بودجه، 1365 ش.
دهخدا ـ علی اکبر، فرهنگ دهخدا، نقشه سیاسی و تقسیمات ولایتی
کردستان، مجلد 16و44
تاریخ مردوخ کردستانی
قوم لر سكندر امان اللهي بهاروند
شرفنامه بدلیسی
سند 250 سال تاريخ ايران در دوره ي ناصري بخشنامه ها و دستورالعمل هاي ناصرالدين شاه، تاليف دكتر خان بابا بياني
مونوگرافی محمودآباد پایان نامه، آذین پور

Dienstag, 16. Dezember 2008

استان اورمیه هزاران سال است خاک کردهاست

استان اورمیه هزاران سال است خاک کردهاست
یکی از گروه تندروی ترکهای ایرانی بخاطر مسئله ی آینده ی آذربایجان غربی و مشکل مرز با کردها در یک بیانامه ای که طرف آن ترکهای مهاجر استان آذربایجان غربی را که در اورمیه ، سلماس و ماکو و.... را ساکن است شامل می شود می نویسد.برای پیشگیری از دوباره شدن حمله ی چو.ن سمکو و..... از ترکهای منطقه میخواهیم که از الان اسلحه و مهمات را انبار نمایند که اگر روزی حکومت مرکزی نابود شد ما در مقابل اکراد ضعیف نباشیم ، همچنین همین بیانامه می نویسد که ترکها تلاش کنند زاد و ولد در این منطقه زیاد بشه تا ترکها از نظر جمعیتی به کردها برسند همچنین در این بیانامه اشاره به چند نکته دیگر می نماید
که بگویند کردها هم مثل ترکها نیز بهشون ظلم شده اما بخاطر نبود فهم سیاسی و شعور فرهنگی نتوانسته اند حق و حقوق خود را از دولت مرکزی دریافت نمایند به همین خاطر به پشتیوانی فارسهای شوونیسم و حکومت اسلامی به جان مردم ترک در آذربایجان افتاده اند. بحث بی منطقی ترکها و شروع یه جنگ دیگر در این استان جای تامل دارد زیرا ترکهای مهاجر خیلی مضحکانه و جالب در مورد این مشکل صحبتت می کنند که کردها باید از این مسئله بترسند ، ترکها می گویند آذربایجان جنوبی در " شمال غربی " ایران واقع شده که اکثر مردم این منطقه ترکهای آذربایجان هستند ( ترکی آذربایجان در جایگاه خود نادرست می باشد ) از غرببه به مرزهای آذربایجان می رسند دریای مازندران و از شمال به همسایه جمهوری آذربایجان جعلی ( ایران شمالی ) متصل می شوند جای تعجب اینجاست که ترکها هیچ وقت به رسمی و فرمی نشان نداده اند که آذربایجان خیالی آنها از جنوب به جا ختم می شود آیا به سنندج؟ ایلام ؟، کرمانشاه یا به خلیج فارس ؟ جای تعجب تر این جاست که هیچکدام از حزب و اپوزیسون کردستانی تا حالا هیچ کاری بخصوصی انجام نداده اند حتی در زمان حکومت کردستان ( قاضی محمد ) که این یکی را می توان از بی توجهی های حکومت کردستان نام برد همچنین بحث جالبتر و خطرناکتر که مرزهای کردستان را به خطر می اندازد این است که متاسفانه هیچ فکری برایش نشده ست. نگاه کردن دشمنهای کردستان به مرز کردستان است که بارها دیده و گفته شده که کردستان ایران را فقط به جهت تقصیمات کشوری به استان کردستان نام برده می برند ( استان اردلان یا سنه درسته ) خاک کردستان است .مثلا دکتر قاسملو می گوید بعضی افراد نادان به سنند ج می گویند کردستان .هنوز هم حزب دمکرات می گویید استان کردستان بقیه ای خاک کردستان را با ترکها مهاجر منطقه آذربایجان غربی معرفی می کند ، ترکهای مهاجر کردهای صاحب این استان را مهمان یا مهاجر معرفی می کنند که در این استان قرار گرفته اند یا می گویند بخشهای کردنشین ایران یا کردنشین آذربایجان که به فهم و شعور آنها فقط استان کردستان خاک کردها می باشد آنهم بدون قروه و بیجار ، دشمنهای کردستان چشم طمع را به مرزهای کردستان دوخته اند و سعی می کنند همچون کردهای قوچان و خراسان بحث سلماس و ارومیه و ماکو و مهاباد نمایند می خواهند بگویند کردهای این منطقه همچون کردهای خراسان کسانی مهمان و مهاجر می باشند و هیچ حقی بر این خاک ندارند اما اپوزیسیون کردی و حزب های کردی چقدر بینوایانه چشمهایشون را بسته اند که این مسئله در آینده خیلی خطرناک خواهد بود چیزی که داشت از یاد می بردم این بود که چقدر بی شرمانه و احمقانه کسانی چون "ایل قره پاپاغ " می توانند تاریخ همه ی ماها باشند این است که در سایه ی بی کفایتی و بی لیاقتی صاحب خانه مهمان قرار است صاحب خانه را از خانه ی خویش بیرون کند. ترکهای که تازه ترین وارد شدونشون به خاک کردستان است همین " ایل قره پاپاغ " است که به دشت سندووس یا ( سلدوز خیالی و احمقانه ) آمده اند خود را صاحب بخشی از کردستان بزرگ معرفی می کنند ، همون کردستانی که از بدو ورودشون مبلغ 12000 تومان پول ایرانی حق استفاده از دشت سندوس را به حکومت تهران پرداخت می کردنند ، همین ایل قره پاپاغ خیلی وقت نیست که اومدند اینجا و خیلی وقت هم نیست که رئیس ایلشون از شاه ایران خواست که اجازه دهد به کشورشان قفقاز برگردنند واقعا خیلی خنده وار است وقتی به تاریخ و مدارک در دست می باشد نگاه می کنیم الحق که مهمان صاحب خانه شد
www.urmiyekurdistan.blogsk
پرۆگرامی سه‌پۆرتی زمانی كوردی بۆ ویندۆز : Windows Kurdish Support
ئه‌م پرۆگرامه‌ پێكهاتووه له فۆنتی كوردی یونیكۆدUnikurd web و دوو كیبۆردی سۆرانی‌/ بادینی ‌و كیبۆردی لاتینی ‌و چه‌ند فایلێک كه پێویستن بۆ وه‌‌كارخستنی مۆتۆری یونیكۆد له‌سه‌ر سیسته‌م. دوای داگرتن ‌و دامه‌زراندنی ئه‌م پرۆگرامه، پێویسته كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت دووباره هه‌ڵگیرسێنیته‌وه.
ئاگاداری: ئه‌م كیبۆردانه ده‌ستناده‌ن بۆ ویندۆزی ME- 98 و 95 .
وه‌شانی: 2.0
داگرتن: unikurdweb.exe
داگیراوه‌: 291590
قه‌باره‌: 795 KB

فۆنتی ته‌هۆما كوردی : ئه‌م پرگرامۆكه فۆنته‌كانی سیستم Tahoma - Tahoma Bold نوێده‌كاته‌وه بۆ وه‌شانی تازه‌تر. ئه‌م وه‌شانه‌ هه‌موو پیته كوردییه‌كانیی له‌ خۆوه‌ گرتووه‌ و بۆ نووسینی کوردی ده‌ستده‌دات. هه‌روه‌ها ده‌کرێت بۆ درووستكردنی ماڵپه‌ڕیش به‌كاربهێنرێت. فۆنته‌كه له‌ درووستكردنی خودی مایكرۆسۆفته و یه‌كگرتووه له‌گه‌ڵ فۆنته‌كانی Kurd IT Group .
ئاگاداری: ئه‌و كه‌سانه‌ی ئیكس-پی XP به‌ره‌وسه‌ره‌وه‌ به‌كارده‌هێنن، پێویست ناكات ئه‌م پرۆگرامه‌ دابمه‌زرێنن، چونكه هه‌ر خۆیان ئه‌م وه‌شانه‌ یان نوێترییان تێدایه‌، هه‌‌رچه‌نده كارێكی زیان به‌خشیش نییه ئه‌گه‌ر دڵنیانیت.
داگرتن: fontupdater.exe
داگیراوه‌: 35012
قه‌باره‌: 818 KB

نوێکه‌ره‌وه‌ی فۆنتی Arial : فۆنتی Arial نوێده‌کاته‌وه‌ بۆ وه‌شانی 3.0 که‌ زۆربه‌ی پیته‌ کوردییه‌ پێویسته‌کانی تێدایه‌، به‌تایبه‌تی گرنگه‌ بۆ بینینی گووگڵی کوردی.
داگرتن: KurdishGoogleFont.exe
داگیراوه‌: 21944
قه‌باره‌: 724 KB

كيبۆردى كوردى لاتينى : ده‌توانيت ئه‌م كيبۆرده‌به‌كاربهێنيت بۆنوسينى كوردى به‌پيتى لاتينى و ده‌ست‌ده‌دات بۆ ویندۆزی (Windows 9x, NT, XP, 2000).
داگرتن: kurdiL1.zip
داگیراوه‌: 17435
قه‌باره‌: 99 KB

گورزه‌ی فۆنته‌كان: 33 فۆنت : ئه‌م پرۆگرامه هه‌موو فۆنته‌كان به‌یه‌كه‌وه داده‌مه‌زرێنێت، ده‌شتوانی له‌به‌شیت فۆنته‌كان یه‌كه‌یه‌كه‌ دابگریت. ئه‌م گورزه‌یه له 33 فۆنت پێكهاتووه.
داگرتن: UniFonts.exe

تاریخ کردها

در کتیبه‌های سومری ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد از کشوری به نام «کاردا» نام برده شده‌است. این اقوام همان قومی بودند که به گفته گزنفون مورخ یونانی راه را بر تیگلاث پیلسر شاه آشور که با قبایل گوتی در حال جنگ بود بستند و لشکر کشی او را به سوی دریای مدیترانه متوقف ساختند گزنفون این قوم را کاردو مینامد. [1]

منطقه امروزی کردستان عراق در دوران باستان بخش اصلی امپراتوری آشور را تشکیل می‌داد. آشور بانیپال در سال 633 پ م در گذشت. شاه ماد در حمایت از بابل به آشور اعلان جنگ داد. هوخشتره در سال 614 پ م از کوه های زاگروس گذشت و ضمن تسخیر آبادی های آشوری سر راه، شهر اشور پایتخت دولت آشور را در محاصره گرفت. پس از سقوط شهر آشور، نبوپلسر پادشاه بابل به دیدار هوخشتره آمد و در آنجا پیمان دوستی ایران و بابل تجدید شد. در سال 613 پ م شاه آشور در نینوا بود و این شهر نیز در سال 612 پ م تسخیر شد. نبوپلسر رهبر بابلی‌ها به همکاری با ماد روی اورد.

کردها بخشی از بازماندگان اقوام بومی خاورمیانه‌ و مادها هستند. مادها پس از ورود به زاگرس اقوام بومی آنجا یعنی کاسی‌ها و لولوبیان (در لرستان) و دیگر اقوام آسیانی را در خود حل کردند و زبان ایرانی خود را در منطقه رواج کامل دادند.

در دوره‌های بعدی این منطقه بخشی از امپراتوری‌های هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی گشت.

بنا بر نوشته‌های تاریخ نویسان و جغرافی دانان مسلمان، از قبیل بلاذري، طبری و ابن اثیر قبایلی که بعداً به نام کرد شناخته شدند بیشتر نواحی شرقی رود بوتان و کرانه‌های شمالی دجله را تا نواحی جزیره (جزیره ابن عمر) متصرف شدند.

بر طبق برخی منابع فارسی که‌ تعریفی سنتی از این واژه‌ می‌دهند آنها گروهی از گوردها یا گردان به معنی پهلوان و قوی هیکل یا جنگجوی بی باک بودند و نام گرد در شاهنامه هم از همین خانواده‌است گرد بعدها در زبانها برای راحتی تلفظ و یا در زبان عربی به کرد تبدیل شده‌است. کورد همچنین می‌تواند به معنی پسر تعبیر شود.

به موجب تاریخ شرفنامه بدلیسی، قدیمی‌ترین قبایل کرد باجناوی‌ها و بوتی‌ها هستند که این نام‌ها به دلیل سرزمین باجان و بوتان بر آنها نهاده شده‌است.

تا دوره‌ای نه چندان دور مردمی که به زبان کردی کرمانجی (زبان اکثر کردها) سخن می‌گویند و در آناتولی ساکن هستند خود را کرمانج می‌نامیدند و نام کرد در میان ایشان چندان رواج نداشت.

مردمی که به زبان زازا صحبت می‌کنند یعنی زبانی که برای دیگر کردها زیاد قابل فهم نیست نیز بر دو دسته‌اند برخی خود را کرد معرفی می‌کنند و برخی خود را دارای هویت قومی متفاوتی می‎دانند. شرف‌الدین بدلیسی حدود کردستان را در روزگار صفوی و در کتاب شرف نامه خود با افزودن ولایت لرستان یک جا ذکر می‌کند و در شرفنامه سرزمین لرستان و قوم لر را با کردها یکی می‌شمارد.


کردی که اکثر کردها در (ترکیه, ایران , عراق و سوریه) با آن صحبت می‌کنند زبان ادبی و نیمه رسمی به شمار می‌رود و در کشور عراق از زمان اشغال قوای انگلیس تا کنون در مدارس تدریس می‌شود خود به دو بخش تقسیم می‌شود:

کرمانجی شمالی یا اصطلاحا کرمانجی
کرمانجی جنوبی یا اصطلاحا سورانی
کرمانجی شمالی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه,روستاهای تکاب وشاهیندژ، آناتولی شرقی و شمال عراق است. از لحاظ جمعیتی اکثر کردها با یکی از دو لهجه فوق صحبت می‌کنند.

هيردوت درتاريخش چند كلمه مادي را ذكر كرده است كه حالا هم درزبان كردي رواج دارد بعنان نمونه او مي گويد كه مادها به سگ ماده ميگفتند (سپاكو sipako)كه در زبان كردي نيز به صورت (سپاك –سپه) –سپا-سپلوت ، درلهجه هاي مختلف كاربرد دارد.
بعضي ازكلماتي كه در زبان فارسي رايج است اصالتا كردي ميباشند بعنوان مثال : پرستار(ريشه پاراستن+ار علامت فاعلي) سپيدار (سپي+دار) –ملوان(مه له=شنا)-(ابر=ثمره،ميوه)-(بر=پهنا)-گرو=شرط و...
خوازدي ئه ز تو و بهقزابين بهقزاهيرين خوريني
وه ر دي بهيرين كووترا بين بانگك دين بهقزا ناريني
هورمزگان رمان ئاتران كوژان ويشان شارده وه گه وره ي گه وره كان
زوركارئه ره ب كه ردنه خاپوور گنا و پاله يي هه تا شاره ژوور
شن كه نيكان وه ديل به شينا ميرد ئازا تلي وه رووي هوينا
ره وشت زه ر توشتره مانه وه بي ده س به زيكا نيكا هورمز وه هيوچ كه س
كنون كرد از آن تخمه داره نژاد كز‌آباد نايد بدل برش ياد
دركتاب تاريخ ريشه نژادي كرد آمده است كه يكي از سران ايل كلهر نامه اي دردست دارد كه در ‌آن دختر خسرو پرويز نسبت به پاره كردن نامه پيامبر توسط پدرش اعتراض ميكند كه:(بابورويتا ره ش بي ،بوچي نامه ي پيغه مبه رت پاره كرد) كه تمامي لغات آن براي كردها آشنا است ورابطه تنگاتنگ زبان كردي با پهلوي را نشان ميدهد
بلكه شرط قابليت داد اوست داد اصل وقابليت همچو بوست
لاي هه لوي به رزه فري به رزه مژي چون بژي شه ر ته نه كا چه نده بژي
البته در زبان كردي ميتواند معني عاشق مبارك و ميمون را هم داشته باشد ،به صورت فر(مباركي –يمن-شگون) و شيد.
تو بشناس كه زمرز ايران زمين يكي مرد بودنام او آبتين
زتخم كيان بود و بيدار بود خردمند گرد بي آزار بود
ز تهمورث كرد بودش نژاد پدر بر پدر بر همه داشت ياد
(خط اوستايي)
(ابن وحشيه) دركتاب (شوق المستهام في معرفه رموز الاقلام) كه درسال 241 هجري براي(عبدالملك مروان) نوشته است ميگويد: كردها بيشتر نوشته هاي خود را به خط ماسي سوراتي مي نويسند درميان 37 حرف اين خط (ماسي سوراتي) 9(نه)حرف وجود دارد كه درهيچ زبان ديگري يافت نميشود . صداي اين حروف درهيچ الفبايي وجودندارد ومعلوم است كه اينحروف صداي عجيبي دارند و به دليل وجود همين حروف درالفباي كرديست كه خواندن ونوشتن ويادگرفتن هر زباني براي كردها آسان است وبه همين جهت هم ميتوانند حتي قران را نيز همچون يكعرب اصيل قرائت كنند.
2-(ده نگ بزوين) كه درفارسي حروف صدا دار ودرعربي حركت و درزبان انگليسي rowels گفته ميشود وعبارتند از(ا-ه-ـة –و-وو-و-ي-ي)
رديف
شاخه/گويش
گونه
حوزه جغرافيايي
الف
كرمانجي شمال
جزيره اي ،هكاري،بايزيدي،بوتاني،شمديناني،باديناني
درتركيه،مناطق كردنشين جزيره،دياربكر،ارزروم،بايزد،هكاري،ماردين،بتليس ،آگري، شمدينان
درعراق، عقره،دهوك، زاخو،عماديه،سنجار و..
در ايران ،اروميه،سلماس،ماكو، برادوست، ترگور، مرگور، وكردهاي خراسان
درسوريه،تمام مناطق كردنشين از جمله: قاميشلي، حسكه، كردهاي ساكن ارمنستان،آذربايجان گرجستان و تركمنستان و...
ب
كرمانجي جنوبي(سوراني)
مكرياني
درايران: مهاباد،بوكان،سردشت،پيرانشهر،نقده،اشنويه
سوراني(به طور اخص)
درعراق: سلليمانيه، كركوك،اربيل،موصل، رواندز، چم چال، شقلاوه،كويه،قلعه ديزه و...
درايران:سقز، بانه،مريوان، تكاب و...
اردلاني
درايران:سنندج،ديواندره،كامياران، ليلاخ
جافي
درعراق: شهرزور، كركوك، كلار،كفري و...
درايران: جوانرود،روانسر، سرپل ذهاب، ثلاث باباجاني
ج-
كرماشاني-لري
كرماشاني
درايران:كرمانشاه،دالاهو،صحنه، كنگاور،قصر شيرين ، هرسين، سنقر، كليايي،اسلام آباد،قروه،بيجار،ايلام،ايوان،آبدانان، مهران،دهلران
درعراق: خانقين،مندلي، بدره و...
د
گوراني-زازائي
گوراني(اورامي
درايران:اورامان تخت شامل جنوب مريوان،ژاورود،اورامان لهون شامل پاوه،نوسود،نودشه،
درعراق:حلبچه،بياره،توبله، منطقه زنگنه و كاكه يي در كركوك
زازائي
درتركيه: بخشهايي ازمناطق ، بين گول،دير سيم،خارپوت، معدن، ارزنجان، دياربكر، اورفا، بتليس
«سه ركه وتني ئيوه ي به ريز به ئاوات ده خوازم

فهرست منابع ومآخذ
6-مجله فرهنگي –اجتماعي-ادبي(سروه)، انتشارات صلاح الدين ايوبي(اروميه) شماره هاي (32و31و...10و9و1و176.......167)
15-تاريخ ايران باستان حسن پير نيا(مشير الدوله)
16-مجله فرهنگي ادبي مهاباد زير نظر شوراي نويسندگان مهاباد
17-مجله ادبي –فرهنگي واجتماعي روز نو دانشجويان كرد دانشگاه اروميه
18-تاريخ جشنهاي كردي علاء الدين سجادي